21. yüzyılda, ilerleyen tüm sıhhat teknolojisi ve beslenme endüstrisine karşın D vitamini yetersizliği sessiz bir salgın formunda yayılmaktadır. Yakın vakte kadar sanılanın bilakis D vitamini yetersizliği yalnızca kemik hastalığına değil, kanser, otoimmün hastalıklar, enfeksiyon hastalıkları, romatizmal hastalıklar, nörolojik hastalıklar, kalp hastalıkları üzere çok sayıda sistemik hastalığa yol açabilmektedir.
D vitamininin bilinen 5 formu vardır: D1 (lumisterollü ergokalsiferol), D2 (ergosteroolü ergokalsiferol), D3 (kolekalsiferol), D4 (22 dihidrokalsiferol) ve D5 (sitokalsiferol). Bunların ortasından D2 ve D3 vitaminleri 1930’lu yıllarda bulunmuştur. (1)
VİTAMİN D METABOLİZMASI
Vitamin D’nin biyolojik inaktif prekürsörleri olan kolekalsiferol ve ergokalsiferol, karaciğer ve böbrekte etkin formlarına dönüşürler. Gerek besinler ile alınan ya da UVB tesiri ile epidermiste sentezlenen her iki form D vitamini, dolanıma geçtikten sonra, vitamin D bağlayıcı proteinler aracılığı ile karaciğere taşınır. Vitamin D hepatositlerde, 25 hidroksivitamin D (kalsidiol) formuna hidroksillenir. Bol güneşlenme yahut besin kaynaklı vitamin D alındığında serum 25 hidroksivitamin D (kalsidiol)seviyesi yükselir. 25 hidroksivitamin D (kalsidiol), sirkülasyonda bulunan vitamin D’yi en âlâ halde yansıtır. Böbrekte, 25 hidroksivitamin D 1 alfa hidroksilaz enzimi ile ikinci büyük hidroksilasyon tepkisi gerçekleşir ve 25 hidroksivitamin D’yi, 1,25 dihidroksivitamin D (kalsitriol)’e dönüştürür. Böbrekte 1,25 dihidroksivitamin D (kalsitirol)’nin üretimi, serum fosfor, kalsiyum, parathormon (PTH), fibroblast büyüme faktörü 23 (FGF-23) ve kalsitriolün kendisini de içeren çok sayıda faktör tarafından regüle edilir. 1 alfa hidroksilaz aktivitesinin temel kaynağının böbrek olmasına karşın, deri, paratiroid bez, göğüs dokusu, kolon, prostat, immun sistem ve kemik hücrelerinde de ekstrarenal olarak 1,25 dihidroksivitamin D üretilmektedir. Bedende vitamin D2nin fizyolojik tesirlerinin birçok, 1,25 dihidroksivitamin D’nin aktivitesi ile ilgilidir. (2,3,4)
VİTAMİN D’NİN FORMLARI
D2 Vitamini (Kalsiferol, Ergokalsiferol): Bir provitamin olan bitkisel kaynaklı ergosterol besinler içinde alınır ve ciltte toplanır. UVB’nin tesiri ile derinin stratum basale, stratum spinosum katmanında ergokalsiferol’e dönüşür. Bu unsur karaciğerde ve böbreklerde hidroksilasyon tepkisine girer.
D3 Vitamini (Kolekalsiferol): Kısmen hayvansal besinlerle alınır ve bedende sentez edilir. Gerçek vitamin değil bir hormon analoğu prekürsörüdür. Kolekalsiferol iki basamaklı bir biyoaktivasyon sonrası, D vitamininin en faal formu olan 1,25-dihidroksikolekalsiferol’a kalsitriol’e dönüştürülür.
Vitamin D aktivitesinin hepsi olmasa da birden fazla, VDR (vitamin D reseptörü) olarak bilinen bir nükleer transkripsiyon faktörü aracılığı ile gerçekleşir. 1, 25 dihidroksivitamin D hücre çekirdeğinin içine girerek VDR ile birleşir ve retinoik asit X reseptörü (RXR) isminde bir öbür nükleer reseptör bu birleşmeyi güçlendirir. 1, 25 dihidroksivitamin D’nin varlığında, VDR/RXR kompleksi, DNA’nın D vitaminine karşılık veren elementler (VDRE) ismi verilen küçük dizilerine bağlanır ve çok sayıda spesifik genin transkripsiyonunu modüle edecek moleküler etkileşim tepkilerini başlatır. Genomların üzerinde binlerce VDRE’ler tanımlanmıştır ve 1,25 dihidroksivitamin D tarafından aktive edilen VDR’lerin 100 ila 1250 adet geni direk ya da indirek yolla regüle ettikleri düşünülmektedir. (5,6)
Önceleri D vitamini yalnızca kemik ve kas yapısını güçlendiren bir vitamin olarak bilinirdi fakat son yıllarda yapılan araştırmaların sonucuna nazaran VDR’ların beyin, kalp, mide, pankreas, lenfositler, prostat, göğüs, kolon, deri ve gonadlar, bağırsak ve çok sayıda organda bulunduğu gösterilmektedir. Gerek VDR gen hasarlı ya da gen hasarsız D vitamini eksikliği hücre farklılaşması, oksidasyon bozuklukları, T hücre farklılaşmasına neden olarak tüberküloz, enfeksiyon hastalıkları, astım, diyabet, kanser, romatizmal hastalıklar, otoimmün hastalıklar, miyokart enfarktüsü, alerjik hastalıklar ve otizm olmak üzere birçok hastalık için risk faktörü oluşturmaktadır. (7)
Östrojen ve testosteron hormonlarının VDR’leri ve renal-1 hidroksilaz aktivitesini östrojen arttırırken testosteron azaltması (yada etkilememesi) birçok kronik hastalığın erkeklerde daha fazla bayanlarda daha az görülme sebebini oluşturmaktadır. (8)
ULTRAVİOLE IŞINLAR VE VİTAMİN D SENTEZİ
İnsan bedeninde bulunan D vitamininin yaklaşık % 90′ı güneşten gelen ultraviole (morötesi) ışınlardan UVB’nin tesiri ile oluşur. UVA ise tam bilakis D vitamini sentezini azaltır. Mor ötesi (UV) ışınlar dalga uzunluklarına nazaran UVA, UVB ve UVC (280 – 100 nm) olmak üzere 3 ana tipe ayrılır. (9)
Kısa Dalga Uzunluklu Işınlar (UVB) (315 – 280 nm): Bulutlu havada, cam ardında basitçe dağılan, manisi gereğince aşamayan ışınlardır. Pencere gerisinde güneşlenirseniz esmerleşirsiniz fakat kâfi UVB alamadığınız için kâfi D vitamini sentezi yapamazsınız. UVB’nin amaca ulaşabilmesi için açık havada atmosfere dikaçıyla gelmesi ve öteki bir fizikî etkenle karşılaşmaması gerekir. En düzgün D vitamini sentezi öğlen saatlerinde olur. UVB ışınları cilde temas ettiğinde derinin stratum basale, stratum spinosum katmanında bulunan 7-dehidrokolesterolden birinci olarak kolekalsiferol (D3) oluşur. UVB ışınları fazla pigmentasyon yapmaz ve antikanserojen tesiri vardır. (10)
Uzun Dalga Uzunluklu Işınlar (UVA) (400 – 315 nm): Mahzurlara takılmayan ve dağılmayan, amaca çarçabuk ulaşan ışınlardır. Ciltteki melanin hücrelerini uyararak bronzlaşmayı beraberinde cildin yaşlanmasını artırır. Bronzlaşma UVB ışınlarının deriye temasına mani oluşturarak, D vitamini sentezini azaltır. Tıpkı vakitte UVA (UVB’nin tersine) deride sentezlenen kolekalsiferolü modüller ve D vitamini sentezini bozar. Yani güneş ışınlarının yatık geldiği saatlerde güneşlenildiğinde çoğunlukla UVA ışınları tesiriyle bronzlaşılır ancak D vitamini düzeyleri düşük kalır. UVA ışınları deride özgür radikalleri artırır, DNA hasarı yaparak deri kanserine neden olur. Bu radikaller yaşlanmayı ve deri buruşmasını da hızlandırırlar. (10)
KALSİTRİOLÜN ETKİLERİ
Kalsiyum İstikrarı: Serum kalsiyum düzeylerinin belirli ve dar bir aralıkta tutulması kemik gelişimi ve yoğunluğu için olduğu kadar hudut sisteminin olağan işlevi için de hayatidir. Vitamin D, kalsiyumun beden tarafından kullanımı için esansiyeldir. (1) 1
Paratiroid bezler serum kalsiyum düzeyine hassastır ve kalsiyum düzeyi azaldığında parathormon (PTH) salgılar. PTH’nun yükselmesi, böbrekte 1 alfa hidroksilaz enzimini aktive ederek, 1,25 dihidroksivitamin D üretimini arttırır. Artan 1,25 dihidroksivitamin D, VDR aktivasyonu ve bağırsaklardan kalsiyum emiliminin artışı; böbreklerden kalsiyumun reabsorbsiyonunun artışı ve kemikten kalsiyum salınmasını sağlayacak gen ekspresyonunu sağlar. Gaye kan kalsiyum düzeyini istikrarda tutmaktır. (2,3,19)
Fosfor İstikrarı: Kalsiyum ve fosforun regülasyonu birbiri ile çok bağlıdır. PTH ve 1,25 dihidroksivitamin D, serum fosforunu denetim eder. 1,25 dihidroksivitamin D, ince bağırsaklardan sodyum – fosfat kotransportu ile fosfor absorbsiyonunu arttırır. PTH arttığı vakit, beöbreklerden fosforum reabsorbsiyonun azaltarak üriner ekskreksyonunu arttırır. Tekrar de 1,25 dihidroksivitamin D’nin renal fosfor transportunu direk olarak nasıl etkilediği tam olarak bilinmemektedir; osteoblastlardan sentezlenen, fosfatürik bir hormon olan fibroblast büyüme faktörü (FGF-23), 25 dihidroksivitamin D-1 alfa hidroksilaz inhibisyonu ile 1,25 dihidroksivitamin D sentezini azaltır. (20)
Hücre Diferansiyasyonu: Hücre farklılaşması: Hücreler süratle bölünerek sayılarını artırırlar (proliferasyon). Hücrelerin özel vazifeler almasına ise farklılaşma (diferansiasyon) denir. Hücreler farklılaştıkça proliferasyon suratı yavaşlar. Böylelikle istikrar sağlanır. Proliferasyon faydalı bir süreçtir lakin denetim edilmezse kanser üzere hastalıklara sebep olur. 1,25- dihidroksivitamin D proliferasyonu denetim ederken farklılaşmayı uyarır ve kanser oluşumunu önler (1, 9)
İmmünite:1,25 dihidroksivitamin D güçlü bir bağışıklık modülatörüdür(3). D vitamini reseptörü başta T hücreleri ve antijen sunan hücreler (dendritik hücreler, makrofajlar) olmak üzere bağışıklık hücrelerinin birçoğunda bulunur. Birtakım durumlarda makrofajlarda kalsidiolden kalsitriol oluşturabilirler. Kalsitriol doğal bağışıklığı güçlendirirken otoimmün hastalıkların gelişimini de pürüzler. (11)
İnsulin Salgılanması: VDR insülin salgılayan pankreas hücrelerinde (beta hücreleri) de bulunur ve yapılan invitro çalışmalarda artan insülin talebine karşı salgılanan insülin sekresyonunda 1,25 dihidroksivitamin D’nin rol oynadığını göstermektedir. D vitamini eksikliği insülin salgısını azaltarak tip 2 diyabet gelişimine sebep olabilir. (12)
Kalp Hastalığı ve Hipertansiyon: D vitamininin etkin formu olan 1,25 dihidroksivitamin D, tansiyonu yükselten renin aktivitesini azaltır. Damarların düz kas hücrelerinde bulunan 1,25 dihidroksivitamin D, kas hücre büyümesini, enflamasyon ve trombozu azaltır. Hipertansiyon D vitamini yetersizliğinin kalp üzerindeki olumsuz tesirlerini şiddetlendirir. Bunun karşıtı de doğrudur; D vitamini yetersizliğinin kendisi de hipertansiyona yol açar. (13,14)
VİTAMİN D EKSİKLİĞİ İÇİN RİSK FAKTÖRLER (15)
Çevresel ve kültürel faktörler D vitamini değişikliğinde farklı rol oynarlar:
1- İklimsel Faktörler: Güneşi az gören kuzey ülkeleri
2- Giyinme formları: Kara çarşaf giyen orta Asya kadınları
3- Güneşten korunma metotları
4- Çok korunaklı yenidoğanlar
Vitamin D’nin sentez, absorbsiyon ve metabolizmasını etkileyen çok sayıda biyolojik faktör vardır:
1- Cildin pigmentasyonu
2- Genetik çeşitlilik
3- Yaşlılık
4- Kronik Böbrek Hastalığı
5- Yağ Malabsorbsiyon Sendromları
6- İnflamatuar Bağırsak Hastalıkları
7- Obezite
8- Magnezyum eksikliği
D VİTAMİNİ DÜZEYLERİ
Vücudun D vitamini seviyesini en düzgün gösteren parametre karaciğerde depolanan 25-hidroksi kolekalsiferol (kalsidiol)’dür. Olağan bedeller 30-110 ng/mL kabul edilir. En faal D vitamini olan 1,25-dihidroksikolekalsiferol (kalsitriol) ise D vitamini deposunu göstermez. T.C Sağlık Bakanlığı 1 yaşına kadar günde 400 İÜ D vitamini verilmesini önermektedir. Lakin Amerika’a yapılan pek çok çalışmanın sonucuna nazaran önerilen doz günlük 4000-10000 İÜ ortasındadır. Erişkinler günlük 5000İÜ (40 damla kadar D vitamini) alabilecekleri üzere 300,0000İÜ’lik 1 ampul depo D vitamini içerek de muhtaçlıklarını giderebilirler. Depo D vitamininin inançlı olduğu gösterilmiştir. (16)
D vitamini eksikliğinin önlenmesi için: 1 yaş altı bebeklere günde 400IU/gün; 1-70 yaş ortası 600 IU/gün; 70 yaş üzeri 800 IU/gün vitamin D verilmelidir. Ek hastalıklarda bu doz yükseltilmelidir.
D vitamini eksikliğinin tedavisi için: Çocuklarda 2000IU/gün yahut haftada bir kere 50.000IU (6 hafta); Erişkinlerde 6000IU/gün vaya haftada 1 defa 50.000IU (8 hafta); Sistemik hastalıklar varlığında 6000-10.000IU/gün ve duruma nazaran fazlası önerilmektedir.
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ İLE BAĞLANTILI HASTALIKLAR (15)
Osteoporoz, kanser (kolorektal kanser, göğüs kanseri ve başka kanserler), otoimmun hastalıklar ( MS, tip 1 DM, romatoid artrit, SLE), kardiyovasküler sistem hastalıkları (Hipertansiyon, endotelyal disfonksiyon), tip 2 DM, nörodejenertaif hastalıklar (Parkinson, alzheimer), akut teneffüs sistemi hastalıkları, atopik dermatit, irritabl bağırsak sendromu…
TAMAMLAYICI TIP AÇISINDAN D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ
Bol kaynağı olan, hem besinlerle alınan hem endojen olarak sentezlenen, sentezlenmesi için güneş ışının kâfi olduğu (belli şartlar olsa da), yüksek dozlarının bile inançlı olduğu bir vitaminin eksikliğinin bu kadar geniş yelpazede hastalıkla münasebetinin olması, göz arkası edilen diğer sistem ya da sistemler düşündürmeli.
Günümüzde kronik hastalıkların çabucak hepsinin altında farklı sebeplerle gelişebilen ortak disfonksiyon disbiyozistir. Kronik hastalıklarda disbiyozisi en sık izleyen ikinci durum ise latent asidozdur. Hem disbiyozis hem de latent asidoz farklı sebepler ile D vitamini eksikliği yaratır. Disbiyozis varlığında bağırsak florasına konut sahipliği yapan bağırsak mukozasının bozulan geçirgenliği, D vitamininin gereğince emilmesini temin edemez. D vitaminin şimdi bağırsaklardan emilememesi eksikliğin en değerli sebeplerinin başında gelir. Disbiyozis ya da ek diğer sebepler kaynaklı olarak gelişen latent asidoz, tampon sistemlerin kompansasyonu sırasında oluşan mineral dengesizliği ile D vitaminin hidroksilasyon basamaklarında disfonksiyona sebep olur. Birebir vakitte latent asidoz varlığında asit metabolitleri bağlamak, asit yükünü kompanse etmek için vücut tüm kaynaklarını kullanarak kalsiyum temin eder ve kalsiyum eksikliği oluşur. Halbuki D vitamininin bilhassa ince bağırsaklardan emilmesi kalsiyuma bağlıdır (Parathormonun asli vazifesi de budur). Latent asidozda meydana gelen kalsiyum eksikliği bu formda D vitamini eksikliğine sebep olur. (17,18, 21, 22)
Çok uzun yıllardır D vitamini metabolizması ile ilgili çok merkezli ve çok büyük hasta kümeleri üzerinde çok fazla çalışma araştırma yapılmış ve hala yapılmakta. Bu çalışmaların ortak bir öteki noktası da hiçbir hadisede bağırsak emilim yüzeyine, bağırsak florasına ve latent asidoza bakılmamış olması. Tüm kronik hastalıklara yaklaşımımızda olduğu üzere maksat vücudun kendisini regüle edebilecek olduğu alt yapıyı yine sağlamaktır. Bunu için latent asidozun düzeltilmesi, bağ dokusunun temizlenmesi ve bağırsak florasının dengelenmesi gerekir. Bu sürecin sonunda hala eksiklik varsa, yapılacak olan replasman tedavisi faal bir tedavi sağlayacaktır.
Was this helpful?
0 / 0
