SYSTEMA URINARIA – İDRAR SİSTEMİ – SİDİK SİSTEMİ
İdrar sisteminin asıl misyonu, kanda erimiş halde bulunan mineraller (Na, K vb.nin) ile suyun atılımı yahut biriktirilmesinin selektif denetimini sağlayarak beden iç ortamının istikrarını (Homeostasis) korumaktır. Su ve mineral istikrarına ek olarak, bir kısmı toksik olan (Örneğin Üre vb.) metabolik artıklar da böbrekler yolu ile idrara geçirilerek beden dışına atılır. Böbrekler, Homeostatik ödevini Filtrasyon (süzme), Resorpsiyon (geri emme) ve Ekskresyon (salgılama, dışarı atma) işlevleri ile gerçekleştirir. İdrar sistemi, idrar üreten bir çift böbrek ile üreterler, sidik kesesi ve üretra’dan oluşan iletici yollardan ibarettir. Bunları başka ayrı inceleyeceğiz.
1. BÖBREKLER – RENES
Böbrekler, Filtrasyon Resorpsiyon ve Eksekresyon işlevleri ile günde kendilerine gelen 1700 litre kandan 2 – 2,5 litre idrar oluşturduklarından idrar üreten organ manasında ORGANA UROPOETICA olarak isimlendirilir. Sağlı-sollu bir çift organ olan böbrekler, Periton’un gerisinde (Retroperitoneal konumda), omurganın iki yanında karın art duvarına yaslanmış formda bulunurlar. Topografik olarak, Sağ böbrek T-12 – L-3, Sol böbrek T-11 – L-2 seviyesinde yer alır.
Böbrekler fasulye gibisi formdadırlar. Her böbreğin ön ve art iki yüzü konveks bir dış kenarı ile konkav bir iç kenarı vardır. İç kenarda (Margo medialis) böbreğe girip-çıkan oluşumlar için dikine bir yarık (Hilus renale) bulunur. Hilus renale’den böbreğin içine hakikat Sinus renalis olarak isimlendirilen bir boşluk uzanır. Hilus renale’deki yapılar, önden geriye hakikat V. renalis, A. renalis, Ureter biçiminde sıralanırlar.
Yetişkin bir beşerde bir böbreğin ortalama tartısı 130-150 gr. boyutları ise 12 x 6 x 3 cm dir.
Her bir böbrek üç katmanlı bir dayanak ve örtü dokusu ile sarılmıştır.
1.Capsula fibrosa (Renal kapsül) olarak isimlendirilen iç örtü böbreği dıştan sarar, sağlam, genişleme yeteneği az fibröz doku katmanıdır.
2. Capsula adiposa (Perirenal yağ kapsülü), orta katman olup Capsula fibrosa’yı dıştan sarar. Capsula adiposa böbreği darbelere karşı korur.
3. Tunica fibrosa (Fascia renalis), en dış örtü olup, karın duvarındaki Ekstraperitoneal yağ dokusunun Fascia subserosa ağırlaşması ile oluştuğu kabul edilir. Perirenal fasiya, böbreğin olağan konumda durmasına yardım eder. Fascia prerenalis ve Fascia retrorenalis olarak iki yaprağı vardır.
Böbreğin gerisinde, Perirenal fasiyanın dışında olarak, Pararenal yağ kapsülü (Corpus adiposum pararenale) yer alır. Fascia renalis, önden Parietal periton ile sarılmıştır.
BÖBREKLERİN YAPISI
Böbreğe frontal bir ensizyon yapıldığında, içten dışa hakikat üç farklı bölge ayırt edilir.
1.Pelvis renalis
2.Medulla renalis
3.Cortex renalis
Pelvis renalis, doruğu Hilus renale’den çıkmış Ureter’le uzanan, gövdesi Sinus renalis içine oturmuş kas ve zardan yapılı, huni formlu bir kısımdır.
Pelvis renalis, Proksimalde büyük ve küçük kaliksler (Calix renalis majoris et minoris) formunda böbrek dokusu içine uzarır.
Küçük ve büyük kaliksler, Pelvis renalis ve Ureter arbor excretorius olarak isimlendirilen boşaltım ağacını oluştururlar.
Böbrek kitlesinin yaklaşık 2/3’ünü kapsayan Medulla renalis, 8-18 (ortalama 12 adet) adet Piramidal yapı içerir. Tabanları Cortex renalis’e, zirveleri küçük kalikslere oturan Piramidal oluşumlara Pyramis renalis (Malpighi piramidleri) denir.
Malpighi piramidleri, Nefronun distal borucukları ile toplayıcı borularını içerir. Taze anatomi kadavralarının diseksiyonunda bu oluşumlara Processus ferreini ismi verilir.
Bu Piramidal borucuklar, içlerindeki filtre malzemedeki suyun geri emilimini (Reabsorpsiyon) sağlayarak idrarı konsantre ederler. Toplayıcı borular daha büyük olan Ductus papillaris’lere (Bellini kanalı) Ductus papillaris’ler de Piramidlerin doruğundaki Foramen papillaris’ler aracılığı ile küçük kalikslere açılırlar.
Böbrek kitlesinin 1/3’ünü kapsayan dış katman (Cortex renalis) çok sayıda düz ve kıvrımlı borucuklar, kan damarları ve gözle de görülebilen siferik yapılardan (Corpusculum renale) oluşur.
Korteksin böbrek kapsülüne yakın olan dış kısmına Zona externa (Regio corticalis), Malpighi piramidlerine yakın olan iç kısmına de Zona interna (Regio juxtamedullaris) denir.
Malpighi piramidleri ortasında da daha koyu renkte kortikal bir doku bulunur. Piramidleri birbirinden ayıran bu kolonlar Columnae renales olarak isimlendirilir. Bir Pyramis renalis ve etrafını saran kortikal yapıya topluca Lobus renalis denir.
BÖBREKLERİN KANLANMASI
Böbrekler bedenimizdeki birebir boyuttaki rastgele bir organdan çok daha fazla kan alır. Bunun nedeni böbreklerin kanı ziyanlı artık hususlardan temizleyen temel organ olmalarıdır.
Kalp atımının % 20-25’ini kullanan böbrekler, her dakikada 1,2 litre, günde yaklaşık 1700 litre kan alır. Kanımız günde 340 kere böbreklerden geçerek ziyanlı artık unsurlardan arındırılır. Bu süreç sırasında 1700 litre kanın onda biri kadar (yaklaşık 170 litre) Glomeruler fıltrat, Glomeruler filtrat’ın % l’i kadar da 1.7 litre idrar oluşur.
Böbreğin arteriyel kanlanması, Aorta abdominalis’in en büyük çift kolu olan A. renalis ile sağlanır. Her bir Renal arter, A. mesenterica superior’un çabucak aşağısında olarak L-1 – L-2 vertebra seviyesinde Aorta abdominalis’ten çıkar. Sağ Renal arter daha uzundur. Hilus renale’ye ulaşan Renal arter, ön ve art kısma, bu kısımlarda toplam 5 segmental kısma ayrılır. Segmental kısımlar ortasında beslenmeyi sağlayabilecek seviyede anastomozlar olmadığından, bağlanmalarında segmental nekroz ortaya çıkar.
Böbrek segmentlerine % 30-35 oranında Abarrant (Normal dışı) segmental arterler gelir.
Böbreğin venöz kanı Cavum renalis aracılığı ile V. cava inferior’a direne olur.
Böbreklerin innervasyonu Plexus renalis ile sağlanır. Erkeklerde, bu Pleksusa ilişkin liflerle, Testis’ten gelen hudutlar ortasında temaslar vardır.
Akciğer ve karaciğere benzeri halde böbrekte segmental yapıya sahiptir. Böbrek segmentleri 5 tanedir. Bunlar,
1.Segmentum superius
2.Segmentum inferius
3.Segmentum anterius superius
4.Segmentum anterius inferius
5.Segmentum posterius’ dur.
2. URETER
Ureter’ler, idrarı Ppelvis renalis’ten Vesica ürinaria’ ya (sidik kesesi) taşıyan 25-30 cm uzunluğunda iki ince muskuler borudur.
M. psoas major’ların üzerine yaslanarak L-2 – L-5 vertebraların Transvers çıkıntıları boyunca vertikal formda uzanan Ureterler, Iliac damarları (Vasa iliacae) çaprazlayıp Pelvis boşluğuna girerler. Burada evvel Pelvis duvarında yollarına devam eden Ureterler, daha sonra orta hatta yönelirler ve idrar kesesine girerler. Her birinin idrar kesesindeki deliğine Ostium ureteris denir. Ureterler sidik kesesine girmeden evvel, erkeklerde Duc. deferens’i, bayanlarda ise A. uterina’yı çaprazlar. Bu çaprazlar (Özellikle A. uterina’nın çaprazı) Cerrahi kıymete sahiptir. Gidişleri boyunca, Ureterlerin Abdominal, Pelvis ve Duvar içi olmak üzere üç kısmı ayırt edilir.
1.Abdominal kısım (Pars abdominalis) : Uretero-pelvik birleşekten (Ureter’in başlangıcı) İliak damarları çaprazladığı yere (veya Linea terminalis’e) kadar olan kısımdır.
2.Pelvik kısım (Pars pelvica) : Ureter’in, İliak damarları çaprazladığı yerden sidik kesesine girdiği noktaya kadar olan kısımdır.
3.Duvar içi kısmı (Pars intramuralis) : Ureter’in, sidik kesesi duvarında yer alan 1.5-2 cm’lik en kısa kısmıdır.
Ureter’ler 3 doğal darlığa sahiptir. Üst darlık, Uretero-pelvik birleşekte, Orta darlık, iliak damarları çaprazladığı yerde, Alt darlık ise Pars intramuralis’ tedir. Alt darlık Ureter’in en dar yeri kabul edilir, Taşlar en çok burada takılır.
URETERİN YAPISI
Ureter’in duvar yapısı, içi boşluklu organların prensip olarak duvar yapısı formundadır.
İç katman olan Tunica mucosa çok katlı değişken epitel – Urethelium’den yapılıdır ve bez içermez.
Orta katman – Tunica muscularis, içte Longitudinal, dışta Sirküler olmak üzere iki katmanlı bir düz kas katmanıdır.
Alt 1/3 kısmında ise ek bir dış Longitudinal katman vardır.
Tunica muscularis’teki periodik peristaltik kasılmalar idrarın mesaneye iletilmesine yardım eder.
Dış katman olan Tunica adventitia gevşek bağ dokusundan yapılıdır.
3. SİDİK KESESİ – VESICA URINARIA – MESANE
Sidik kesesi (Vesica urinaria – Sistis), Ureterler yolu ile gelen idrarın muhakkak bir mühlet bekletildiği, gerektiğinde Urethra’ya iletildiği, 300-500 ml hacimli, içi boşluklu muskuler bir organdır.
Vesica urinaria, Symphysis pubis’in gerisinde Pelvis boşluğunun tabanında böbrek ve ureterler üzere Retroperitoneal pozisyonda yer alır.
Erkeklerde Rektum’un önünde Prostat’ın üzerinde, Bayanlarda ise Uterus ve Vagina’nın önünde bulunur. Symphysis pubis ile Mesane ortasında Spatium prevesicale (Retzius aralığı) bulunur.
Sidik kesesinin 4 kısmı vardır.
1.Apex vesicae : Sidik kesesinin sivri üst kısmı olup doluluk oranına nazaran Symphysis pubis yahut karın ön duvarı ile komşuluk yapar. Apex’ten göbeğe kadar uzayan bağa Lig. umbilicale medianum denir. Bu ligament Urachus’un kalıntısıdır.
2.Fundus vesicae : Sidik kesesinin art aşağıda kalan kısmı olup sağ-sol ureter buraya açılır. İç yüzünde Trigonum vesicae bulunur. Bu üçgenin üst köşelerine ureterlere (Ostium ureteris’ler) açılır alt köşesinden Ostium urethrae internum başlar.
3.Corpus vesicae : Apex ve Fundus ortasında kalan sidik kesesinin en büyük kısmıdır.
4.Cervix vesicae : Sidik kesesinin en alt dar kısmı Cervix (Mesane boynu) olup Uretra ile uzanır. Uretra’nın başlangıç deliğine Ostium urethrae internum denir.
SİDİK KESESİNİN DUVAR YAPISI
Sidik kesesinin duvar yapısı da Uriner yolların duvar yapısı üzere üç katmanlıdır. İçte Tunica mucosa, ortada Tunica muscularis, dışta Tunica serosa (Tunica adventitia) bulunur.
Tunica mucosa: Kalınca bir değişken epitel katmanı olup, Trigonum vesicae hariç başka kısımlarda plikalar içerir.
Tunica muscularis: Üç katmanlı bir düz kas katmanıdır. Topluca M. detrussor vesicae olarak isimlendirilir. Tunica muscularis içte ve dışta Longitudinal ortada sirküler seyirli kas liflerinden yapılmıştır. M. detrusor vesicae kasıldığında sidik kesesinin hacmi azalır ve içindeki idrar Uretraya gönderilir. Sirküler lifler, sidik kesesi boynunda iç Urethra sifinkteri’ni (M. sphincter vesicae yahut M. sphincter urethrae internum) oluşturur. Parasempatik ihtar, M. detrusor vesicae’yı kasarken bu sifinkteri gevşetir buna Mictio, Urinatio, İşeme denir.
Tunica serosa : Yalnızca üst ve yan yüzler Periton’dan derive olan seroz bir katman ile, öteki kısımlar ise gevşek bağ dokusundan oluşan Tunica adventitia ile sarılıdır.
4. URETRA
Uretra (Urethra), sidik kesesinde toplanmış olan idrarı dışarı atmaya yarayan, mukoza ile kaplı, kassal bir borudur. Bayanda yalnızca idrarın geçtiği bu yol, erkekte birebir vakitte gerektiğinde Ejekulat’ın atılması için de kullanılır.
Urethra’nın iki deliği vardır. Sidik kesesinin içine açılan deliğine Ostium urethrae internum, dışarıya açılan deliğine Ostium urethrae externum denir.
Kadın ve erkek Uretrası ortasında biçim, büyüklük ve işlevsel taraftan farklılıklar vardır.
1.Urethra feminina – Bayan uretrası : Sidik kesesi boynundan başlayıp, Syphysis pubis’in arka-aşağısından geçerek Vulva’da sonlanan 3-4 cm uzunluğunda bir borudur. Bayan uretra’sının, Pelvik, Membranöz ve Perineal kısımları vardır.
2.Urethra masculina – Erkek uretrası : Sidik kesesi boynundaki Ostium urethrae internum ile Glans penis’in doruğundaki Ostium urethrae externum ortasında uzanan 20 cm uzunluğunda bir borudur. Erkek uretrası, hem Uriner hem de Genital sistemin ögesidir. Erkek urethrası yolu boyunca Prostatik, Membranöz ve Spongioz olmak üzere üç kısmı vardır.
Pars prostatica: Uretranın Prostat bezi içinden geçen 3-4 cm’lik birinci kısmıdır. Duc. Ejeculatorius’lar ve Prostat’ın boşaltma kanalları buraya açılır. Uretra’nın en geniş yeri Pars prostatica’dır. Bu kısmın art duvarında uzunlamasına seyreden bir mukoza plikası (Crista urethralis) ile bunun ortasında bir kabartı (Colliculus seminalis) bulunur.
Pars membranacea: Urethra’nın, Diaphragma urogenitale’yi geçen en kısa ve en dar kısmıdır. Burada Sphincter urethrae (istemli çalışır) yer alır.
Pars spongiosa (Ön uretra): Uretranın, Corpus spongiosum penis içinde yer alan 15-16 cm’lik en uzun kısmıdır. Penil uretra olarak ta isimlendirilir.
Gl. bulbourethralis’in boşaltma kanalı penil uretra’nın başlangıç kısmına açılır. Pars spongiosa’nın birinci kısmındaki genişlemeye Fossa bulbaris, Glans penis içindeki genişlemeye Fossa navicularis denir.
URETRA KLİNİK BİLGİ
1.Urethra’nın yüzeysel Perineum aralığında yırtılması durumunda (Ekstravazasyon) idrarın gidiş istikametleri birebir vakit da Perineum fasiyasının yapışma yerlerini gösterir. İdrar üste karın ön duvarına sarfiyat. Ayrıyeten Skrotum ve Penis etrafındaki areolar doku içinde yayılır. Uyluğa yahut Anal üçgene geçmez. Zira Scrapa fasiyası, Fascia latae ile devam etmeden evvel İnguinal ligamente yapışır. Fasiya M. transversus perinei superficialis’i ise ön yüzeyinden art yüzeyine kıvrılarak torba üzere sardığı için idrar anal bölgeye geçmez.
2.Fossa ischiorectialis, İskiorektal apselere neden olabilen enfeksiyonların yerleşme yeridir. Bu apseler rahatsız edici ve ağrılıdır.
İskiorektal fossa’yı dolduran yağ dokusunun Rektum’a yakın kısımları enfeksiyona açıktır. Enfeksiyon,
1. Anal sinuslerin enfeksiyonundan (Kripti),
2. Pelvi-rektal apselerden,
3. Anal mukoza yırtılmalarından yayılabilir. Anus ve Tuber ischiadicum ortasında bir dolgunluk ve gerginlik duyusu ile birlikte ağrı vardır. Bu apseler Spontan olarak,
1. Anal kanala,
2. Rektum’a,
3.Anüs yakınlarında Perineum derisine ve, bu kısımların birkaçına yahut hepsine birden Fistül yapabilirler. Bir tarafın İskio-rektal apsesi Anus’ün gerisinden karşı fossa’ya geçebilir.
Sağlıklı günler dileği ile…
Uzman Dr.Ali AYYILDIZ – Veteriner Tabip – İnsan Anatomisi Uzmanı Dr. (Ph.D.)
Was this helpful?
0 / 0
