Solunum sistemi, kan ile atmosfer havası ortasında oksijen ile karbondioksit değişimi oluşturabilecek biçimde özelleşmiş bir sistemdir. . Teneffüs sistemi gaz değişimine ilaveten organizmada pH ve sıcaklık düzenlenmesine de katkıda bulunur.
Canlılığın en değerli göstergelerinden biri olan soluk alıp-verme, beden hücrelerinin muhtaçlığı olan oksijenin sağlanması ile artık bir unsur olan karbondioksitin uzaklaştırılmasına yöneliktir. Beden hücrelerinin metabolizmaları için gerekli olan oksijenin sağlanması yanında, ziyanlı olan karbondioksitin ortamdan uzaklaştırılması, dolanım sisteminin taşıma işlevi yardımı ile teneffüs sistemi tarafından gerçekleştirilir.
Gaz değişimi, organizmada akciğerler ve hücre seviyesi olmak üzere iki bölgede yapılmaktadır. Akciğerlerdeki gaz değişimine eksternal teneffüs, hücre seviyesindeki ise internal teneffüs olarak isimlendirilmektedir. Bu iki bölgede oksijen ve karbondioksit kısmı basınç farkları doğrultusunda pasif difüzyon ile değişime uğrarlar.
Akciğerlerde kana geçen oksijen, hemoglobin molekülüne bağlanarak taşınır ve hücrelere getirilir. Hücre seviyesinde oksijen hücrelere verilir, hücrelerden ise metabolizma sonucu oluşan karbondioksit alınır ve akciğerlere getirilir. Kanda karbondioksit büyük oranda bikarbonat iyonu halinde taşınmaktadır. Kanda karbondioksit ölçüsünün artması pH’ ı düşürür.
Akciğerler ve göğüs kafesi elastik yapılardır. Akciğerleri göğüs kafesine hakikat çeken güç pleura yaprakları ortasındaki negatif basınçtır. İnspirasyon sırasında bu negatif basınç daha da yükselir.
Beden hücrelerine oksijenin iletilmesi, hücrelerin metabolizmaları sonucu oluşan karbondioksitin atmosfer havasına verilmesi ile ilgili olaylar topluca teneffüs (respiration) olarak isimlendirilir. Teneffüsün üç fazı vardır:
1. Pulmoner ventilasyon : Akciğerdeki hava kesecikleri (alveoli) ile atmosfer havası ortasındaki gaz değişimi, pulmoner ventilasyon (akciğerin havalanması) olarak isimlendirilir. Pulmoner ventilasyon inspirasyon (soluk alma) ve ekspirasyon (soluk verme) ile sağlanır.
2. Difüzyon : Teneffüs membranı yolu ile akciğer alveollerindeki oksijenin akciğer kapillerleri içindeki kana, kandaki karbondioksitin de yeniden birebir yolla alveollere geçişi teneffüsün difüzyon fazını oluşturur. Atmosfer havası ile kan ortasındaki gaz değişimini tabir eden bu faz dış teneffüs olarak ta isimlendirilir.
3. Taşıma (transport) : Akciğer kapillerlerindeki kana geçen oksijenin deveran sistemi yolu ile hücrelere, hücrelerde metabolizma sonucu oluşan karbondioksitin kana ve akciğer kapillerlerine iletilmesine teneffüsün taşıma fazı denir. Bu fazda, kan ve hücreler ortasında gerçekleşen gaz değişimi iç teneffüs olarak isimlendirilir.
Teneffüs sisteminin alveoller dışındaki kısmı hava iletimi ve dağıtımı ile ilgilidir. Hava iletici kısım olarak da isimlendirilen bu yollar sistemi havanın hür geçişi için çok elverişli olduğu üzere tıpkı vakitte temizleme, ısıtma ve nemlendirme işlevlerini yerine getirebilecek yeteneklere de sahiptir. Böylelikle teneffüs sistemi oksijenden varlıklı bir hava sağlamakla kalmaz birebir vakitte atmosfer havasının eksikliklerini tamamlayıp ziyanlı içeriklerini de yok eder.
Teneffüs sisteminin öteki işlevleri, burundaki özel epitelle sağlanan koku duyusu (olfaction) ve gırtlak tarafından gerçekleştirilen ses üretimi (fonatio)’dir. Teneffüs sistemi ayrıyeten, bedenin pH seviyesinin ayarlanmasına da (homeostasis) yardımcı olur.
Öğretim kolaylığı hedefiyle teneffüs sistemi iki temel kısma ayrılır. Bunlardan birincisi oksijenle yüklü havanın dış ortamdan alınarak akciğerlerdeki alveollere (alveollerdeki karbondioksitten varlıklı havanın dışarıya) iletildiği boru sistemi (Solunum yolları) ikincisi ise gaz alış-verişinin gerçekleştirildiği alveoller ve teneffüs membranından (alveolo-kapiller kompleks) ibaret olan akciğer parankiminden (Solunum organı-akciğer) oluşur. Alveolo-kapiller kompleks makroskopik anatomiden çok histoloji ve fizyoloji bilim kolları tarafından daha detaylı halde ele alınır.
Teneffüs (soluk alıp verme), bedenin gereksinmelerine nazaran düzenlenir. Bu düzenleme, beyin sapında (medulla oblongata ve pons) bulunan teneffüs merkezi tarafından yönetim edilir. Teneffüs merkezi kendi içinde yer alan pnömotoksik alt merkez ile akciğerlerdeki gerilme reseptörleri ve birtakım beden damarlarında bulunan oksijen azlığı ve pH değişimlerine hassas reseptörlerin ilettiği ikazların baskısı altındadır. Bunlar dışında, dehşet, heyecan, beden ısısındaki artma ve idmanlar de teneffüs ritminde değişiklikler yaparlar.
Teneffüs Sisteminin Fonksiyonları
1.Oksijen sağlar.
2. Karbondioksiti atar.
3. Kanın hidrojen iyon konsantrasyonunu (pH sını) düzenler.
4. Konuşmak için gerekli sesleri üretir (fonasyon).
5. Mikroplara karsı bedeni savunur.
6. Kan pıhtısını meblağ ve eritir.
TENEFFÜS SİSTEMİNİN ORGANİZASYONU
Teneffüs sistemi anatomisini hava iletici kısım ve teneffüs organı başlıkları altında başka farklı inceleyeceğiz.
1.İletici Bölüm
Teneffüs yolları, göğüs boşluğunda yer alıp almamasına nazaran üst ve alt teneffüs yolları olarak ikiye ayrılır. Üst teneffüs yolları burun (Nasus), yutak (Pharynx) ve gırtlak (Larynx)’tan, alt teneffüs yolları ise soluk borusu (Trachea), bronşlar (Bronchi) ve respiratuvar bronşioller’ e kadar olan akciğer içi hava iletici kısımdan ibarettir.
1. Nasus, Rhinos (Burun)
Üst teneffüs yollarının temel organı olan burun, bir teneffüs yolu olma yanında, içinde taşıdığı özel mukoza sayesinde koku organı olarak ta işlev görür. Burun hastalıkları klinikte Kulak Burun Boğaz (K.B.B.) Hastalıkları Uzmanları tarafından teşhis ve tedavi edilir. Burun hastalıkları bilimi, Grekçe burun manasına gelen rhinos teriminden türetilmiş Rhinoloji isimlendirmesi ile belirtilir.
Burun, anatomik olarak dış burun ve burun boşluğundan ibarettir.
Dış Burun (nasus externus) : Yüzün orta çizgisinde yerleşmiş, öne-aşağıya yanlışsız uzanan piramidal bir oluşum halindedir. Biyolojik gelişimde yalnızca beşere has bir yapı olan dış burunun biçim ve büyüklüğü birçok varyasyonlar gösterir. Dış burnun alt yüzündeki delikler (nares, nostrilis), solunan havanın aşağıdan üste gerçek yönlenmesini, böylelikle solunan havanın burun boşluğundaki koku bölgesi ile temasını kolaylaştırır.
Dış burunun hür bir ucu (apex), sırtı (dorsum), kanatları (alae) ve alına bağlanan bir kökü (radix) vardır. İskeleti, kemikler ve kıkırdaklardan ibarettir. Kemik iskeleti Os nasale, Maxilla’nın proc. frontalis’ i ve Os frontale’ nin pars nasalis’ i, kıkırdak iskeleti ise burun bölmesi kıkırdağı (Cartilago septi nasi) ile burun kanadı kıkırdaktan (cart. alaris major ve cartt. alares minores) oluşur.
Dış burunun derisi, çok sayıda büyük yağ bezleri içeren ince, kılsız bir deri olup, alttaki yapılara gevşek olarak tutunmuştur. Dış burun etrafında bulunan iskelet kasları (M. dilatator naris ve M. compressor naris) nares’ lerin açıklıklarını etkilerler.
Dış burun, facial ve oftalmik atardamarın kolları ile kanlandırılır. Lenfası altçene altı ile boyun derin lenf düğümlerine akar.
Cavitas nasi (Burun Boşluğu) : Burun boşluğu, bir bölme ile iki eşit boşluğa ayrılmış, irregüler halli, teneffüs yollarının başlangıç kısmıdır. Öndeki nares’ ler aracılığı ile dış ortamla münasebet kuran boşluk, gerideki choana’ larla yutak boşluğunun burun kısmına (nasopharyx) bağlanır. Burun boşluğunun her bir yarımının tavan, taban, dış yan duvar, iç yan duvar olmak üzere dört duvarı vardır.
Tavan, burun bölmesi kıkırdağının proc. lateralis’ leri, Os nasale, Os etmoidale’ nin lamina cribrosa’ sı ve Os sphenoidale’ nin corpus’ u tarafından oluşturulur.
Taban, önde Maxilla’ nın sert damak çıkıntısı, geride ise damak kemiğinin horizontal kesimi tarafından oluşturulur.
Dışyan duvar, burun boşluğunun en geniş ve en komplike duvarıdır. Burada üç concha ile bunların ortasında uzanan hava yolları (meatus) bulunur. Concha’ lar, concha nasalis süperior, concha nasalis medius ve concha nasalis inferior, yollar ise meatus nasi superior, meatus nasi medius ve meatus nasi inferior olarak isimlendirilir.
İç yan duvar, burun bölmesi (septum nasi) tarafından yapılır. Septum nasi’ nin önden geriye yanlışsız deri, kıkırdak ve kemik (Cartilago septi nasi, Lamina perpendicularis ossis ethmoidalis ve Vomer) olmak üzere üç kısmı ayırt edilir.
Burun boşluğu, dış ortam ve yutak dışında nazolakrimal kanal aracılığı ile Orbita, özel açılma delikleri aracılığı ile paranasal sinuslarla temas halindedir.
Burun Boşluğunun Örtüsü Ve İşlevsel Bölgeleri
Burun boşlukları, modifiye deri ile kaplı vestibulumlar hariç mukoza ile örtülüdür. Mukoza ile örtülü olan kısım de farklı işlevler nedeni ile kendi içinde teneffüs ve koku bölgelerine ayrılmıştır. Bu bölgeleri farklı ayrı inceleyeceğiz.
1. Deri bölgesi (Regio cutanea) : Burun boşluğunun giriş kısmı Vestibulum naris’ cilt içeri giren dış burun derisinin modifiye hali ile örtülüdür. Modifiye deriden oluşan bu örtüde vibrissae olarak isimlendirilen kalın – kısa kıllar bulunur. Vibrissae’ ler solunan havadaki büyük partikülleri filtre ederler.
2. Teneffüs bölgesi (Regio respiratoria) : Vestibulum’ dan koku bölgesine kadar uzanan burun boşluğu, teneffüs epiteli olarak ta isimlendirilen cilia’ lı columnar epitel ile örtülüdür. Kanlanması varlıklı olan ve mukus salgılayan goblet hücreleri de içeren teneffüs mukozası solunan havanın ısıtılıp, nemlendirilmesi yanında temizlenmesini de sağlar. Solunan hava, teneffüs bölgesi sayesinde uygun özelliklere kavuşur, bu nedenle daima açık kalması gerekir. Burun boşluğunun kapalı olduğu durumlarda ağız boşluğu yolu ile alınan hava uygun sağlıklı şartlara sahip değildir.
3. Koku bölgesi (Regio olfactoria) : Burun boşluğunun, üst concha seviyesinin üzerinde kalan kısmı (yaklaşık burun boşluğunun 1/3 üst bölümü) koku epiteli (Epithelium olfactorium) olarak isimlendirilen özel bir örtü ile kaplıdır. Bu epitel, koklanan hava içinde bulunan kokuları algılıyabilecek olfaktor hudut hücrelerine sahiptir. Olfaktor hudut hücrelerinin merkezi uzantıları beyindeki özel yapılara ulaşır.
Burun boşluğu mukozası, somatik (N. maxillaris, N. ophthalmicus), özel (N. olfactorius) ve otonom hudutlarla innerve edilir. Maksiller, facial ve oftalmik arterin kolları tarafından kanlandırılır. Lenfası, submandibuler ve boyun derin lenf düğümlerine akar.
Burun mukozasını kanlandıran damarlar, A. maxillaris’ deri ve üst dudak arteri olan A. facialis’ deri gelir ve burun bölmesinin ön alt kısmındaki mukoza altında çok varlıklı ve kolay kanayan bir ağızlaşma yaparlar. Burun kanamalarının (Epistaxis) % 80-90 ının gerçekleştiği bu alana Little alanı yahut Locus Kiesselbachi denir.
Paranasal Sinuslar
Burun boşluğuna birer delikle açılan havalı kemik boşluklarına sinus paranasales, denir. Duvarları kompakt kemikten yapılı olan bu boşluklar, burun boşluğunun büyük bir kısmını döşeyen teneffüs epiteli ile örtülüdür. Bu epitelin salgısı, özel delikler aracılığı ile burun boşluğuna akıtılır. Paranasal sinuslardakı teneffüs epitelinin iltihabına sinuzitis denir. Yetişkinde toplam hacimleri 40-60 ml olan paranasal sinuslar konuşmada rezonatör rol oynama yanında kafatasının yükünün azaltılmasını da sağlarlar.
Sinus frontalis, kaş çıkıntılarının gerisinde, Os frontale içinde yer alır. Sağ sol iki frontal sinusun hacmi 7 ml olup salgılarını burun orta meatusuna akıtırlar.
Sinus maxillaris, paranasal sinusların en büyüğü olup, her biri 14 ml (total 28-30 ml) kadardır. Sinus maxillaris’ in salgısı hiatus maxillaris aracılığı ile burun orta meatusuna akar.
Sinus sphenoidalis, corpus sfenoidalis içinde yer alan 7 ml hacimli küçük bir sinustur. Üstte fossa hypophysialis ve Nervus opticus et Chiasma opticum ile komşudur. Salgısı üst concha’ nın üst tarafında kalan Recessus sphenoethmoidalis’ e akar.
Sinus ethmoidales, etmoid kemiğin labirenti içinde yer alan 3,5 ml hacimli havalı boşluklardır. Salgılarının bir kısmı üst meatusa bir kısmı da orta meatusa akar.
2. Pharynx (Yutak)
Burun boşlukları, ağız boşluğu ve gırtlağın başlangıç kısmının gerisinde yer alan hem sindirim hem de teneffüs işlevi olan bir organdır. Kabaca huni formunda olan yutağın kafatası tabanına tutunan kısmı geniş olduğu halde, aşağıda 6.boyun omurunun alt kenarı hizasında yemek borusu ile devam eden kısmı dardır.
Yutağın art duvarı C 1 – C 6 omurları ile alakalıdır. Muskulo-membranöz ön yan duvarları, önde birtakım oluşumlara sahiptir. Bunlar, üstte burun boşluğu ile temas sağlayan Choanae narium’ lar, ortada ağız boşluğu ile ilişkiyi sağlayan Isthmus faucium ile aşağıda gırtlağa açılan giriş deliği – Aditus laryngis’ tir. Yutak aşağıda yemek borusu ile devam eder. Yutak, öğretim kolaylığı açısından tarifsel maksatlar için üç kısma ayrılarak incelenir.
1. Burun kısmı (Pars nasalis pharyngis-nasopharynx)
2. Ağız kısmı (Pars oralis pharyngis-oropharynx)
3. Gırtlak kısmı (Pars laryngea pharyngis-laryngopharynx)
3. Larynx (Gırtlak)
Gırtlak, boyun ön kısmında C 3 – C 6 omurlar seviyesinde, soluk borusu ve laryngopharynx ortasında yer almış özelleşmiş bir organdır. Gırtlak, teneffüs havasının geçtiği bir iletici yol olma yanında, alt teneffüs yollarını koruyan bir sifinkter olarak da misyon yapar. İnsan gırtlağı, birebir vakitte havalı ve yaylı çalgıların bir kombinasyonu formunda ortaya çıkmış, kişinin zeka ve eğitim seviyesi ölçüsünde şaşırtan derecede yetenekli canlı bir müzik aletidir.
Uzunluğunda büyük damarların ortasında olarak öne yanlışsız uzanan gırtlak, yüzeyde deri, derialtı dokusu ve infrahyoid kaslarla (strap kasları) örtülmüştür. Yukarda Aditus laryngis ile Laryngopharynx’ e açılan gırtlak boşluğu (Cavitas laryngis), aşağıda soluk borusu ile devam eder. Yetişkin erkeklerde C3 – C6 omurlar seviyesinde bulunan gırtlak, çocuklarda ve yetişkin bayanlarda daha yüksek düzeyde yer alır. Larynx birebir vakitte cinsiyet farklılaşması gösteren bir organdır. Cinsiyet farklılaşması esnasında, gırtlak aşağıya yanlışsız kayarken (descensus), tüm gırtlak kıkırdakları da genişler.
Gırtlağın iskeleti membranlar ve bağlar tarafından birbirlerine bağlanan ve kaslar tarafından hareket ettirilen kıkırdaklardan yapılıdır.
1. Gırtlak kıkırdakları – Cartilagines laryngis
Gırtlak kıkırdakları, birçok hiyalin kıkırdak karakterinde olan 6 adet kıkırdak olup, bunlardan thyroid (kalkan) kıkırdağı, cricoid (halka) kıkırdağı, arytenoid (ibrik) kıkırdakları çift ve epiglottis (yaprak) kıkırdağı tek olup bu kıkırdak larynx işlevlerinde farklı bir ehemmiyete sahiptir.
Cartilago thyroidea (Kalkan kıkırdağı) : Gırtlağın ön kısmında yer alan, kalkan yahut yarı açık bir kitap halinde bir kıkırdaktır. Larynx kıkırdaklarının en büyüğü ve en besbelli ve seks farklılaşması gösteren kıkırdağı olan kalkan kıkırdak sağ-sol iki laminadan oluşur. Sağ-sol laminalar önde orta hatta, yetişkin erkeklerde 90° bayanlarda 120° açı ile birleşirler. Bu birleşme, erkeklerde daha bariz olup, adem elması (Pomum adami – Prominentia laryngea) formunda boyun ön bölgesinde görülür.
Cartilago cricoidea (Halka kıkırdağı) : Kalkan kıkırdağın aşağısında, soluk borusunun birinci kıkırdağı üzerine oturmuş halka – yüzük formunda bir kıkırdaktır. Cart. cricoidea, gırtlağın en kalın ve en sağlam kıkırdağıdır. Halka biçiminde olması, gırtlakta hava yolunun daima açık tutulmasında değer taşır. Cart. cricoidea direkt ve indirekt olarak gırtlağın başka kıkırdaklarını dayanaklar. İki ibrik kıkırdağı (aritenoid kıkırdağı), Cart. cricoidea’ nın art kısmı (lamina) üzerine oturur, Kalkan kıkırdağın alt boynuzcukları cart. cricoidea’ nın ön kısmındaki (arcus) özel eklem yüzleri ile eklemleşir.
Cartilago arytenoidea (ibrik) kıkırdakları : Cart. cricoidea’nın art kısmı üzerine oturmuş, trianguler, ibrik ve kepçe formunda iki küçük kıkırdaktır. Aritenoid kıkırdaklar, gırtlağın ses çıkarma ve sifinkterik işlevlerinde direkt rol oynarlar. Tabanındaki iki çıkıntıdan öndekine, proc.vocalis ses teli yapıları (Lig., M. ve Plica vocalis), art dış yandakine, Proc. muscularis (Cricoaritenoid kaslar) tutunur. Zirvesinden Plica aryepiglottica başlar.
Cartilago epiglottica (yaprak kıkırdağı) : Lisan kemiği ve lisan kökünün ardında, gırtlak boşluğu girişinin önünde yer almış, ince, elastik kıkırdak yapısında, yaprak yahut raket biçiminde bir kıkırdaktır. Geniş olan üst kısmı hür olan epiglottis kıkırdağın, dar bir sap formundaki alt ucu kalkan kıkırdağın açısının iç yüzüne tutunur. Epiglottis kıkırdağı, gırtlak ve yemek borusu girişlerinde yönlendirici bir polis üzere işlev görür.
2. Gırtlağın membranları ve bağları : Gırtlağın kıkırdaklarını, birbirlerine ve komşu yapılara bağlarlar. Membranlar, kalkan kıkırdağını lisan kemiğine bağlayan tirohiyoid membranı ile gırtlak kıkırdaklarını birbirine bağlayan fibro-elastik membran’ dan ibarettir. Gırtlak boşluğunu döşeyen mukozarın altında yer alan fibro-elastik membranın üst (quadranguler membran) ve alt (trianguler membran-conus elasticus) olmak üzere iki kısmı vardır.
Bağları : Vokal, vestibuler, cricotiroid ve krikotrakeal (Lig. vocale, Lig.vestibulare, Lig. cricothyroideum, Lig. cricotracheale) bağlardır. Bunlardan vokal bağ conus elasticus’ un, vestibuler bağ quadranguler membranın oluşumuna katılır.
3. Gırtlağın kasları :
Gırtlağın ses çıkarma ve sifinkterik işlevlerini gerçekleştirmesini sağlayan kaslar iskelet kası karakterindedir. Bu kaslar, N. vagusun N. laryngeus recurrens kısmı tarafından innerve edilir (M. cricothyroideus’ un N. laryngeus superior’ un dış kolu tarafından innervasyonu istisna oluşturur).
Ses telini geren kas : M. cricothyroideus (M. anticus-tensor kas)
Ses yarığını daraltan kaslar : M. cricoarytenoideus lateralis, M.arytenoideus transversus et obliquus ve M. cricothyroideus (adduktor kaslar).
Ses yarığını genişleten kas : M. cricoarytenoideus posterior (M. posticus-abduktor kas).
Gırtlağın girişini denetim eden kas : M. aryepiglotticus (M. arytenoideus obliquus’ un devamı biçiminde uzanan bu kas gırtlak girişini kapatır.)
4. Gırtlak boşluğu (Cavitas laryngis)
Gırtlak girişi ile krikoid kıkırdağın alt kenarı ortasında kalan boşluk gırtlak boşluğu olarak isimlendirilir. Gırtlak girişi, gırtlak boşluğunun yutağa açılan deliği olup önde epiglottis’ in kenarları, yanlarda ariepigottik pilikalar, geride ise interaritenoid çentik ile sınırlanmıştır. Gırtlak girişinin aşağısında kalan, kabaca kum saatini andıran gırtlak boşluğu üç kısma ayrılarak incelenir:
1.Vestibulum laryngis (üst bölüm)
2.Cavum laryngis intermedius (orta bölüm)
3.Cavum infraglottica (alt bölüm)
Cavum larynx’ in üst kısım (vestibulum), gırtlak girişinden yalancı ses tellerine (Plica vestibularis) kadar uzanan, üst tarafı geniş, alt tarafı dar bir kısımdır. Önde epiglottis’ in art yüzü, yanlarda membrana quadrangulare ve plica aryepiglottica ile sınırlanır.
Orta kısım gırtlak boşluğunun en küçük kısmı olup üst hududu yalancı ses telleri, alt hududu kord vokaller (gerçek ses telleri – Plica vocalis) hizasından geçirilen düzlemlerle gösterilir. Her bir tarafta, vestibuler ve vokal plikalar ortasında kalan mekik biçimindeki çıkmazlar ventriculus laryngis (sinus laryngis) olarak isimlendirilir. Ventriculus laryngis’ in üste hakikat uzantısı olan sacculus’ ta ses tellerini ıslatacak salgı yapan bezler bulunur.
Gerçek ses telleri (Plica vocalis’ ler), yalancı ses tellerinin aşağısında, keskin kenarlı, açık gri renkli, orta hatta hakikat daha fazla çıkıntı yapmış mukoza kıvrımlarıdır. Cartilago thyroidea ile proc. vocalis’ ler ortasında uzarırlar. İçlerinde M. vocalis ve Lig. vocale’ leri taşıyan Plica vocalis’ ler ses üretimi ile alt teneffüs yollarını korumak üzere sifinkterik işleve sahiptirler. Sağ-sol gerçek ses telleri ortasında kalan açıklığa Rima glottidis, rima glottidis etrafındaki ses oluşumunda tesirli yapılar topluluğuna Glottis (Vokal aparat-ses aygıtı) denir.
Alt kısım (Cavitas infraglottica), gırtlak boşluğunun, gerçek ses telleri seviyesinin altında kalan kısmıdır. Bu boşluğun duvarları, üstte conus elasticus, aşağıda krikoid kıkırdak tarafından oluşturulur.
Gırtlak boşluğunun mukozası, cilia’ lı columnar epitel karakterindedir. Gerçek ses telleri üzerindeki örtü keratinize olmayan çok katlı yassı epitel biçimindedir. Larynx’ in lenfası (glottik bölge hariç) boyun derin lenf düğümlerine akar.
4. Trachea (Soluk Borusu)
Soluk borusu, yaklaşık 11-12 cm uzunluğunda, 2,5 cm çapında bir boru olup, gırtlaktan ana bronşlara kadar uzanır. Trachea, yukarda krikoid kıkırdağın altında C 6 seviyesinden başlar, aşağıda göğüs boşluğunda angulus sterni seviyesinde (T 4 ‘ün corpusu’ nun alt kenarı hizası) sağ-sol iki ana bronşa ayrılır. Sol iki ana bronşa ayrılarak (bronchus principilis) ayrılarak sonlanır. Trachea’ nın ana bronşlara ayrıldığı çatalı Bifurcatio tracheae olarak isimlendirilir. Çatalın iç yüzünde, orta hatta gemi omurgası formunda bir çıkıntı yer alır. Bu çıkıntıya Carina denir. Trachea’ nın boyun ve göğüs kesimi (pars cervicalis, pars thoracica) olarak iki kısmı ayırt edilir. Bu kısımların her birinin uzunluğu 5-6 cm kadardır.
Komşulukları :
Üstte…………….Gırtlağın alt bölümü
Aşağıda……………..Sağ-sol ana bronşların başlangıç bölümleri
Önde…………………Üst kısımda: Isthmus gl.thyroideae
Alt bölümde….… Arcus aortae ve sternum
Artta………………Yemek borusu
Yanlarda……………Trioid lobları, karotis atardamarları
Aşağıda……………..Akciğer üst lobları.
Soluk borusu, kıkırdak ve bağ dokusundan yapılı bir çatıya sahiptir. Kıkırdak çatı U formundaki 16-20 adet kıkırdaktan yapılıdır. Bu kıkırdaklar, Ligamentum anularia olarak isimlendirilen bağ dokusu yapıları ile birbirine bağlanır. Kıkırdakların U halinde olması nedeniyle soluk borusunun art kısmı kıkırdaktan mahrumdur. Burası düz kas (M. trachealis) lifleri, mukoza ve bağ dokusu ile kapatıldığından membranöz duvar (Paries membranaceus) olarak isimlendirilir.
Kıkırdak çatı, soluk borusunun daima açık kalmasını sağlarken, membranöz duvar yapısındaki otonom sonlarla yönetim edilen düz kaslar sayesinde gerektiği vakit lumenin daraltılmasına ayrıyeten çabucak gerisindeki yemek borusu içinde hareket, lokma kitlesine ahenge katkıda bulunur.
Soluk borusunun iç yüzeyi yalancı çok katlı silindirik cilia’ lı epitel ile kaplanmıştır. Epitel bol ölçüde goblet hücreleri içerir. Cilia hareketi gırtlağa doğrudur.
Trachea Klinik Bilgi
1. Traketomi : Boynun ve trakeanın ön yüzüne yapılan bir ensizyona Traketomi denir. Traketomi ekseriyetle üst teneffüs yollarındaki bir tıkanmayı gidermek için acil olarak yapılır. Acil traketomi pratisyen doktorun detaylarıyla bilmek mecburiliği olduğu bir operasyondur.
Acil Traketomi çoğunlukla anestezisiz ve cerrahi araç gereç olmaksızın uygulanmasına rağmen kolay bir operasyon değildir.
2. Trakea ve bronkus’ lar bir (bronkoskop) ile muayene edilirse trakea’ nın iki temel bronkus’ a ayrıldığı noktanın ortasında Carina ismi verilen kabartı görülür. Carina olağanda orta hattadır. Şayet trakeabronkial lenf düğümleri rastgele bir nedenle şişerse (Örneğin, bronkojenik kanserin lenf metastazı) Carina yayvan ve tespit edilmiş durumda görülür. Bu ayırıcı tanıya yardım eder.
Carina’ nın mukoz zarı teneffüs sisteminin en hassas noktalarından birdir. Buraya rastgele bir şeyin dokunması şiddetli öksürük refleksine neden olur.
Örneğin, çocuk bir fıstık paçası aspire ederse bunun carina’ ya dokunması ile şiddetli öksürük refleksi ortaya çıkar ve fıstık atılır. Fakat fıstık carina’ ya geçerse öksürük durur. Carina refleks savunmasının en son çizgisidir.
Carina’ yı geçen fıstıktan çıkan kimyasal hususlar kimyasal bronşite neden olur. Bu durumda yabancı cismin distalinde kalan akciğer kesiminin büzülmesi (kollaps atelektazis) ile teneffüs zahmeti (dispne) ortaya çıkar.
5. Bronchi (Bronşlar)
Nares’ lerden giren hava üst ve alt teneffüs yollarını geçerek akciğer içindeki gaz alışverişinin gerçekleştirildiği ünite olan lobus-acinus’ lara ulaşır. Hava iletiminin soluk borusu ile lobus ortasında kalan dallanma kısmı bronşlar olarak isimlendirilir.
Ana bronş, lober bronş ve segmental bronş olarak üç küme bronş vardır. Ana bronşlar için primer bronş, lober bronşlar için sekonder bronş, segmental bronşlar için tersiyer bronş isimlendirilmesi da yapılır. Bunlardan lober ve segmental bronşlar akciğer içinde yer aldığı halde ana bronşlar akciğer dışında kalırlar. Soluk borusundan sonra bronşların kademeli bir formda bölünerek dallanması bronş ağacı (Arbor bronchalis) olarak isimlendirilir.
1.Akciğer dışı bronşlar : Bifucatio tracheae’ dan sonraki birinci bronş dallanmaları olan ana broşlar (Bronchus principalis) bu başlık altında incelenir.
Sağ ve sol olarak iki ana bronş vardır.
Sağ ana bronş (bronchus principalis dexter) : Sağ ana bronş, sol ana bronşa nazaran daha geniş, daha kısa ve daha dik seyirlidir. Sağ ana bronş yaklaşık 2,5 cm uzunluğundadır. Hilum pulmonis’ cilt akciğer dokusuna giren sağ ana bronş üç lober kısma ayrılır.
Sol ana bronş (bronchus principalis sinister): Sol ana bronş; sağ ana bronşa nazaran daha dar, daha uzun ve daha horizontal seyirlidir. Sol ana bronş yaklaşık 5 cm uzunluğundadır. Hilum pulmonis’ cilt akciğer dokusuna giren sol ana bronş iki lober kısma ayrılır.
2.Akciğer içi bronşlar : Lober ve segmental bronşlar (bronchus lobaris, bronchus segmentalis) akciğer içi bronşlar olarak isimlendirilir. Sağ ana bronş 3, sol ana bronş 2 lober bronşa ayrılır. Lober bronşlar da her bir akciğer de 10′ ar adet segmental bronş (sağ akciğerde üç lober bronş 3 + 2 + 5, sol akciğerde 2 lober bronş 5 + 5 şeklinde) bölünür.
Bronşların yapısı, trachea’ nın yapısına misal formdadır: Ama bronşiol evresine gerçek kademeli bir biçimde kıkırdak yapılar ve düz kas katmanında değişimler görülür. Mukoza katmanı teneffüs epiteli halindedir. Submucosa’ da bronşial bezler (Gll. bronchiales) bulunur. Muskulo-cartilaginöz katmandaki kıkırdaklar başlangıçta deforme U halinde olduğu halde, bronş çapı küçüldükçe küçük hiyalin kesimler haline gelirler. Düz kas lifleri sirküler seyirli demetler (M. spiralis) halinde uzanır. M. spiralis’ ler otonom hudutlarla innerve edilir.
2. Pulmones (Akciğerler)
Akciğerler (Pulmones – Pneumon), göğüs boşluğunda büyük damarlar ve kalbin yan taraflarında yer alan, teneffüs havası ile kan ortasındaki gaz alışverişini gerçekleştiren çift organdır. İki akciğer ortasında kalp, yemek borusu, soluk borusu ve büyük damarların yer aldığı mediastinum ismi verilen bir orta kısım bulunur. Her bir akciğer, pleura ismi verilen çift katmanlı bir membranın oluşturduğu bir kese dışında yer alır. Bu membranın, akciğerin dış yüzünü saran katmanına visseral pleura, göğüs kafesinin iç yüzünü döşeyen katmanına parietal pleura, iki yaprak ortasında kalan, dış ortamla ve akciğer içi hava sistemi ile teması olmayan, negatif basınca sahip boşluğa da Cavum pleuralis (Pleural boşluk) denir.
Akciğerler, süngerimsi yapıda hafif organlardır. Bir kez havalanmış bir akciğer/akciğer dokusu suda batmaz (ölü doğan çocuğun akciğeri suda batar). Akciğerler palpe edildiği vakit içindeki hava nedeniyle çıtırtı (krepitasyon) sesi çıkarır. Kapalı ve negatif basınca sahip pleural keselerden çıkarıldıklarında büzüşür, bu duruma akciğer kollapsı denir.
Akciğerlerin büyüklüğü, göğüs kafesinin büyüklüğüne bağlıdır. Bu unsur ile değişik kişi ve cinsteki (kadın-erkek) farklılıklar açıklanabilir. Bayanlarda, erkeklere göre daha küçüktür. Bir kişinin sağ akciğeri, sola nazaran % 10 oranında daha büyüktür.
Her bir akciğer, apexi ve basisi olan irregüler bir koni halindedir. Üç yüzü ayırt edilir. Thorax duvarına uyan konveks dış yüzüne facies costalis, diafragmaya oturan alt yüzüne facies diaphragmatica, birbirlerine bakan iç yüzlerine de facies mediastinalis denir. Mediastinal yüzde akciğere girip çıkan yapılar için bir kapı (hilum pulmonis) bulunur. Herbir akciğerde iki keskin kenarı görülür. Costal ve mediastinal yüzlerin birleştiği ön kenara margo anterior, diafragmatik ve kostal yüzlerin birleştiği alt kenara margo inferior denir. Sol akciğerin ön kenarında Incisura cardiaca olarak isimlendirilen bir çentik bulunur.
Her akciğer, kimi yarıklarla (fissura) loblara (lobus) ayrılmıştır. Klasik olarak sağ akciğerde 2. sol akciğerde 1 yarık mevcuttur. Oblik yarık (fissura obliqua) her iki akciğerde de bulunduğu halde, horizontal yarık (fissura horizontalis) yalnızca sağ akciğerde bulunur. Fissura obliqua ve fissura horizontalis, sağ akciğerde lobus superior, lobus medius, lobus inferior (üst, orta, alt loplar) olarak üç lop, yalnızca fissura obliqua sol akciğerde lobus superior ve lobus inferior olarak iki lop meydana getirmiştir. Sol akciğerin üst lobunun incisura cardiaca’ ya hakikat uzanan lisan halindeki kısmı Lingula pulmonis sinistri yahut Lobus lingularis olarak isimlendirilir.
Her akciğer, yukarda belirtilen lober yapılar dışında 10′ ar adet bronko-pulmoner segmente bölünmüştür. Her segment, doruğu akciğer hilumuna, tabanı akciğer yüzeyine bakan piramidal biçimde olup, başka bronşu, damar ve hudutları nedeniyle bağımsız bir akciğercik biçimindedir.
Akciğer segmentleri :
Sağ akciğer (Pulmo dexter) :
Lobus superior
Lobus medius
Lobus inferior
Sol akciğer (Pulmo sinister) :
Lobus superior
Lobus inferior (Sağ akciğer alt lobu ile aynıdır)
Akciğerler, besleyici ve işlevsel atardamarlar olarak iki küme arterden kan alır. Akciğerlerin kendi dokusunu besleyen kan bronşial arterlerden gelir. Truncus pulmonalis A. pulmonalis yolu ile akciğere gelen kan, oksijenden yoksul bir kan olup, akciğerlerde oksijenize olduktan sonra kalbin sol atriumuna aktarılır. Bu nedenle A. pulmonalis’ e, akciğerin işlevsel atardamarı denir. Nutritif damarıda A. bronchialis’ tir.
Akciğerin lenfası bronkopulmoner – trakeobronşial lenf düğümlerine akar. Akciğerler otonom hudutlar (sempatik ve parasempatik) tarafından innerve edilir. Sempatik ikaz broncodilatasyon (bronş genişlemesi), parasempatik ihtar bronkokonstriksiyon (bronş daralması) yapar.
Akciğer dokusunun iltihabına Pnömoni, bronşların iltihabına Bronşit, bronşiollerin daralması ve teneffüs zahmeti ile karakterize allerjik orijinli hastalığa Astım, pleuranın iltihabına Pleurit denir.
Akciğerler Klinik Bilgi
1. Sağ bronchus principalis soldan daha geniş dik ve kısadır. Bu yabancı cisimlerin soldan çok, daha çoğunlukla sağ bronkusa kaçmasının anatomik nedenidir.
Sağ orta lober bronkus, lober bronkusların en dar olanı olduğu için yabancı cisim aspirasyonunda en çok tıkanan bronkusudur. Sol bronchus principalis truncus pulmonalis, arcus aorta ve aorta descendens’ e çok yakın olduğu için bu bronkus’ a cerrahi teşebbüsler sağdan daha zordur.
2. Bronkopulmoner segmentlerin klinik kıymeti büyüktür. Tümör yahut abse bu segmentlerden birinde lokalize kalabilir ve akciğerde fazla ziyan yapmadan segment çıkarılabilir.
Her bronkopulmoner segment, visseral pleura ile devam eden bir bağ dokusu bölmesi ile sınırlanmıştır. Bu bağ dokusu bölmeleri komşu segmentlerden hava geçişini önler. O bakımdan bir segmental bronkus’un tıkanması durumunda o segment içindeki hava kan dolanımına absorbe olur. Sonuçta segmental atelektazis (kollaps) ortaya çıkar.
3. Malign tümörler ve tüberküloz üzere birtakım enfeksiyonlar bağ dokusu bölmelerinden komşu segmentlere geçebilirler. Bu üzere durumlarda bir lobun tamamının (lobektomi) yahut bir akciğerin tamamının (pnömektomi) çıkarılması gerekebilir.
4. Akciğerin enefeksiyonlarında doğal bir boşaltım (drenaj) sağlamak için trakea ve bronchial ağacın dallanmasının çok âlâ bilmek gereklidir. Örneğin, bronşiektazis’ li (bronş genişlemesi) bir hasta sol yanına yatırılırsa, sağ akciğer salgıları Carina üstüne akar ve irinli balgam öksürük refleksi ile atılır. Bilakis Lingula pulmonis sinistri’ de bronşiektazis’ i olan bir hasta sağ yanına yatırılmalıdır. Bazal bronkuslar’ ınında iltihap olan bir hasta her sabah birkaç dakika başı üstünde amuda kalkmalıdır.
5. Yüzüstü yatar(prone) durumunda bir hastanın trakea’ sı öne aşağı hakikat eğiktir. O bakımdan hastanın yataktaki doğal sırt üstü yatar (supine) ve başı biraz yüksekte durumu akciğerlerin drenajı için uygun bir durum değildir.
6. Tümörler bir yahut birkaç segmental bronkus’un tıkanmasına yol açabilir. Tıkanmanın distalinde havanın absorpsionu ile oluşan kollaps röntgen sinemasıyla ortaya konulabilir. Bu tekniğe brokografi denir. Bronkus’ lara çeşitli prosedürlerle radyopak husus verilebilir. Lakin öncelikle Larinks, Farinks ve Trakea lokal anesteziklerle uyuşturulmalıdır.
Radyopak husus lisan kökünden Larinks içine akıtılabilir yahut bir kateter ile verilebilir. Evvelce saptanmış uygun konumlar verilerek az ölçüde unsurun, yer çekimi ile bronşların içine akması sağlanır. Bu süreç, bir seferde fakat bir tek tarafta yapmalıdır. Zira unsur süreksiz olarak teneffüs yetmezliğine neden olabilir.
7. Bir brokopulmoner segment tam bir akciğer ünitesidir. Kendi hududu, arteri ve venası tarafından beslenir. Bağ dokusu bölmelerini Vv. Pulmonalis ve Aa. pulmonales ince kolları çaprazlayabilir. A. bronchialis kısımları da visseral pleurayı beslemek için interlobuler bölmeler içinde seyrederler.
8. Sağlıklı akciğer kesimi hava içerir. Bu nedenle suya atılınca yüzer, parmakların ortasında ezililirse krepitasyon sesi (çıtırtı) verir. İçi sıvı ile dolu hastalıklı, bir akciğer kesimi suda batar. Meyyit doğmuş bir bebeğin akciğeri hiç nefes alamadığı için suda batar. Canlı doğmuş bebeğin akciğeri yüzer. Bunun İsimli Tıp istikametinden çok büyük bir ehemmiyeti vardır.
9. Akciğerde bazen fazla fissurlar bulunabilir. Böylelikle sol akciğer üç loblu olabilir. Seçkin olarak sağ akciğer de iki loptan oluşur.
10. Lobus venae azygos : İnsanların %1’inin sağ akciğerinde görülür. Şayet apikal bronkus üste gerçek Arcus v. azygos’un dış tarafı yerine iç tarafında gelişirse bu lop oluşur. Sonuçta V. azygos’ un üst lobun içindeki derin bir fissurun tabanında yerleşir. Bu fissur ve V. azygos’un alt ucu röntgen sinemalarında akciğerin apikal kesimini üst lobun kalan kısmından ayıran çizgisel bir işaret yapar. Olağan göğüs röntgen sinemalarında öteki çizgisel işaretler pulmoner damarlar tarafından oluşturulur.
11. Akciğer oskültasyonunda apex’ ler Clavikula’ nın 1/3 iç kısımını üstünden bir steteskop ile ayrıyeten dinlemelidir.
12. Cupula pleura’nın delici yaralanmalarında akciğer apex’ i de ziyan görebilir.
13. Pulmoner Trombo Embolizm (P.T.E.), genel bir hastalık ve vefat nedenidir. Emboli bir trombus, yağ modülü yahut hava kabarcığı ile oluşabilir ve ekseriyetle uzaktan gelir. Örneğin, alt ekstremite kıkırdaklarından sonra bacak venalarından. Trombus sağ kalbi geçtikten sonra akciğere pulmoner arteri kısmen yahut büsbütün tıkar. Sonuçta akciğerin bir kısmı hava almasına rağmen pulmoner arter kanı gelemediği için işlev görmez.
Büyük bir emboli Trunkus pulmonalis’ in tamamını yahut bir ana kısmı tıkayabilir. Bu durumda hasta akut teneffüs yetmezliğinden birkaç dakika içinde ölebilir. Orta büyüklükte bir emboli bir bronkopulmoner segment arterini tıkayarak enfarktüse yol açabilir.
Sağlam yapılı şahıslarda, terminal bronşioller bölgesinde A. bronchialis kollarıyla çabuk bir kollateral dolanım gelişir. Akciğerlerinde kronik konjestion olan hasta şahıslarda olay akciğerin enfarktüsü ile sonuçlanır. İlgili pleura alanı da güzel kan alamayacağı için pleurit oluşur.
Akciğer Tümörleri Klinik Bilgi
1. Akciğer lenfindeki fagositlerde teneffüs havası ile alveollere girilmiş karbon parçacıkları bulunur. Sigara içen ve / yahut kirli kentte yaşayan yaşlı bireylerde akciğerin yüzeyi siyahımsı bir renk alır. Karbon parçacıları nedeniyle akciğer hilus’ u ve mediastinum’ daki lenf düğümleri de siyah renk alır.
2. Bronkojenik kanserler erkeklerde çok fazla görülür ve erkeklerdeki malign (kötü huylu) gelişmelerin % 30’ undan sorumludurlar. Ana neden sigara içimi ve sefil hayattır. Lenf damarlarının anatomik yapısı nedeniyle bu tümörler pleura’ yı hilus’l orta, mediastinum’ a ve uzak organlara metastaz yapabilirler. N. phrenicus’ un tutulması ile Diafragma’ nın bir yarısı felce uğrayabilir.
Pleura’ yı tutan tümör pleura boşluğunda sıvı birikmesine (pleura effüzyonu) neden olur. Bu sıvı kanlıdır ve kanser hücreleri içerir.
3. N. laryngeus recurrens akciğer zirvesine çok yakın komşulukta olduğu için apikal akciğer kanserlerinde ses tellerinin felcine bağlı olarak ses kısıklığı görülebilir. Kanser lefojenik metastazında hilus düğümleri ve mediastinal düğümlerine yayılır. Tüm sağ akciğer lenfi sağ tracheakebronşial düğümlere, tüm sol akciğerin lenfi sol tracheakebronşial düğümlere dökülür. Fakat sol akciğer alt lobundan bir ölçü lenf sağ tracheakebronşial düğümlerine dökülür. Bu nedenle sağ tracheakebronşial lenf düğümlerindeki kanser hücreleri lenfojenik yolla sol akciğer alt lobuna metastaz yapabilirler. Her iki akciğerin lenfi venöz sirkülasyonuna sağ ve sol bronchcomediastinal trunkus’ larla karışır. Bu nedenle akciğer lenfi kanser hücrelerinin venöz sistemi yoluyla sağ kalbe taşıyabilir. Kan pulmoner dolanımdan sonra sol kalbe döner ve bütün bedene atılır. Bu yolla bronchojenik kanser en fazla beyin, kemikler, akciğerler ve böbreküstü bezlerine yayılır ( hematojenik metastaz).
4. Çoğunlukla bronchusla yahut midedeki primer bir tümörün metastazı ile clavikula’ nın çabucak üstünde bulunan supraclavikular lenf düğümleri şişer ve sertleşir. Bu düğümlerin sentinel lenf düğümleri (gözlemci lenf düğümleri) ismi verilir.
Bronkojenik kanserlerin hematojen yolla en çok metastaz yaptığı organ beyindir. Kanser hücreleri akciğerdeki bir sinüzoid yahut vena duvarından geçerek Vv. pulmonales, sol kalp, Aorta ve Aa. cerebrales ve Aa. cerebellares yoluyla beyefendisine ulaşırlar.
5. Apikal bronkojenik karsinom’ lar Apertura throacis superior’ daki oluşumlara baskı yaparlar. Ganglion stellate’ ler üzerine olan baskı nedeniyle Horner Sendromu ortaya çıkabilir. Büyük damarlara da baskı olacağından üst ekstremite de ağrı, felçler ve zayıflama görülebilir. Bu tabloya Pancoast Sendromu denir.
6. Sağ tarafta hilus bölgesindeki bir bronkojenik karsinom Vena cava superior’ a baskı yaparak kan dönüşümü engelleyebilir. Bu durumda göğüsün üst yarısı, boyun ve yüzde ödem ve kızarıklık görülür. Kollar üst kaldırıldığı vakit üst ekstremite venaları boşalmaz. Bu duruma Üst Vena Cava Sendromu ismi verilir.
Mediastinum :
Göğüs boşluğunun ortasında, göğüs boşluğunu örten zarsal örtünün (pleura) pleura parietalis ve pleura pulmonalis ismi verilen iki pleural yaprak ortasında kalan kısma, Latince orta bölme manasına gelen Mediastinum ismi verilir.
Pleura’ nın klinik değeri vardır. Akciğerler ve Pleura dışındaki tüm göğüs boşluğu yapıları mediastinum içinde yer alırlar.
Mediastinum, üstte Thoraks üst açıklığı (Apertura thoracis superior), aşağıda Diafragma, önde sternum ve kıkırdak kaburgalar, yanlarda mediastinal pleura ile sınırlanmıştır.
Mediastinum bir bütün olmasına rağmen, öğretimini kolaylaştırmak hedefiyle alt kısımlara ayrılmıştır. Mediastinum evvel, önde angulus sterni (Louis açısı), geride T4 omurunun alt kenarından geçirilen horizontal düzlem ile üst ve alt mediastinum’ a bölünür. Daha sonra, alt mediastinum, Perikard torbasına nazaran ön, orta ve art mediastinum (Mediastinum anterior, Mediastinum medium, Mediastinum posterior) olarak üç alt kısma ayrılır. Mediastinum alt kısımlarında yer alan organlar, klinik ve cerrahi kıymete sahiptir.
Mediastinum superior oluşumları
Retrosternal yapılar Prevertebral yapılar İntermediat yapılar
M. sternohyoideus Oesophagus Arcus aortae ve dallar
M. sternothyroideus Trachea N. vagus dex. et sin.
Thymus . Duc. thoracicus N.phrenicus dex. et sin.
V. cava superior N. laryg.rec.sin. Nn. cardiaci
Vv. brachiocephalicae Mm. prevertebrales
Mediastinum inferius oluşumları
A. Mediastinum anterior : Temel oluşum Timus’ çeşit. Bunun yanında gevşek bağ dokusu, yağ, lenf damarları, birtakım lenf düğümleri, A. thoracica interna ve birkaç küçük kolu ile Ligg. sternopericardiales’ ler de Mediastinum anterior’ da yer alır.
B.Mediastinum medium: Mediastinum inferior’ un orta ve en geniş kısmı olup, Perikard, Kalp, Aorta ascendens, Vena cava superior’ un terminal kısmı, Truncus pulmonalis, akciğer kökü oluşumları. N. phrenicus’ lar, Plexus cardiacus profundus ile Tracheobronşial lenf düğümlerini içerir.
C. Mediastinum posterior : Oluşumlar iki kümede ele alınırlar.
Longitudinal seyirli oluşumlar Transvers seyirli oluşumlar
Oesophagus Aa.intercostales posteriores
Aorta thoracica Vv.intercostales posteriores
V. azygos Nn. intercostales
V. hemiazygos, Duc. thoracicus
Truncus sympathicus.
Mediastinum Klinik Bilgi
Mediastinum’un büyükçe bir kısmı mediastinaskop denilen araç ile görülebilir. Üst mediastinum, ön mediastinum ve trakeabronkial lenf düğümlerinden kesim almak için mediastinoskopi yapılır. Incisura jugularis’ deri bir orta sınır ensizyonu yapıldıktan sonra künt disseksiyonla Bifurcatio trachea’ ya kadar ulaşılır. Bifurcatio ve trakeabronşiyal lenf düğümleri gözlenebilir.
Pleura Klinik Bilgi
1. Pleura boşluğu (Cavum pleura), ince bir katman kaygan sıvı ile ayrılmış, potansiyel bir boşluktur. Kaygan pleura sıvı (liquor pleuralis) akciğerlerin hareketlerini kolaylaştırır.
Fakat bu aralığın tıkanması yahut cerrahi olarak çıkarılması (pleurektomi) dikkate kıymet bir işlevsel bozukluğu neden olmaz. Hatta tekrarlayıcı spontan pnömokthorax’ a mahzur olmak maksadıyla iki pleura’ nın birbirine bakan yüzleri hafif tahriş edici pudra ile kapanır. Bu süreç iki yaprağı birbirine yapıştırır.
2. Cupula pleura geride Truncus symphaticus ve 1.Thorakal hudut ile komşu olduğu için bu bölgedeki akciğer hastalıklarında, elin entrinsik kaslarında paralizi ve Horner Sendromu görülebilir.
Ganglion stellare, C – 8. ve T-1 sonların baskıya uğradığını düşününüz.
3. Nefes alıp verme sırasında, olağan pleura, oskültasyonunda ses vermez. Pleura’ nın (Pleurit ve pleurezi’ li) yüzeyler engebeli durum alır ve sürtünme sesine neden olur. Bu ses steteskopla duyulur. Pleurit çoklukla parietal ve visseral yapraklar ortasında yapışmalara (pleura adhezyonları) yol açar.
4. Çeşitli nedenlerle pleura boşluğunda kıymetli ölçüde sıvı toplanabilir (Hidrothorax). İlerlemiş pleurezi olgularında serum, iltihaplı pleura’ nın damarlarından pleura boşluğuna sızarak pleural eksudat oluşturabilir. Sıvı biriktikçe boşlıuktaki negatif basınç azalacağından akciğer hilus’a yanlışsız çekilir. Akciğer hilus’ ta tam olarak toplandıktan sonra, fazla sıvı kalp ve mediastinum’ un karşı tarafa yer değiştirmesine neden olur. Sıvıda hücre yıkıntıları ve lökositler görülür. Rastgele bir beden boşluğundaki irin Empiyem olarak isimlendirilir. Şayet bu terim bir sınıflandırma olmaksızın, tek başına kullanılırsa Thorax boşluğundaki irini (Pyothorax) belirtir.
5. Rastgele bir iltihaplanmaya bağlı olmaksızın, konjestif kalp yetmezliğinde (özellikle sol kalp yetmezliğinde) pleura boşluğunda çok ölçüde sıvı birikebilir. Hemothorax terimi pleura boşluğunda kan bulunduğunu tanımlar. Boşlukta kan, thorax yaraları ve tümör nedeniyle görülebilir.
6. Çok nadir olgularda kilüs (lenf ve yağ emulsiyonu), pleura boşluğuna ductus thoracicus’tan geçebilir.
7. Pleura boşluğundaki sıvı bir iğne ile intercostal aralıktan girilerek boşaltılabilir. Ekseriyetle geriden 7.interkostal aralıktan girilir. Şayet 8. ve 9. intercostal aralıklarından derin olarak girilirse Diafragma’ nın yaralanma tehlikesi vardır. İğne Diafragma’ yı deldikten sonra solda Dalağa, sağda Karaciğere ulaşarak bu organları zedeleyebilir.
8. Thorax duvarı delici yaralarında yahut akciğer yırtıklarında pleura boşluğuna hava girmesi (Açık pnömothorax) akciğerin kısmi kollapsı ile sonuçlanır. Costa kırıkları ekseriyetle pnömothorax yapar. Lakin en çok görülen tipi akciğer yüzeyindeki bulla’ ların (kabarcıkların) yırtılması ile oluşan spontan pnömothorax’ tır.
Cupulae pleura, clavikulanın üstünü uzunluğuna yanlışsız 2-5 cm aştığı için bu bölgedeki delici yaralanmalarda açık pnömothorax oluşturur.
Birçok pnömothorax olgusu tehlikeli değildir. Fakat sırf visseral pleura da geniş bir yırtık varsa inspirasyonla gelen hava ekspirasyonla atılamayacağı için thorax’ ta birikir ve basıncı müspet olur. Olumlu basınçlı pnömothorax süratle acil teşebbüsü gerektirir.
9. Pleura Ganglion stellate bloku yahut Pleksus brachialis bloku yaparken Anesteziyoloğun iğnesi ile de zedelenebilir.
10. Visseral pleura ağrıya karşı duyarsızdır. Parietal pleura (özellikle costal kısmında) ağrıya karşı çok hassastır.
Costal ve periferik diafragmatik alanların tahrişi lokal yahut akseden ağrıya neden olur. Bu ağrı thorax duvarında boyun alt kısımlarında ve omuz lar ile C-3-4-5. hudutlar tarafından (N. phrenicus çıkış segmentleri), karın duvarı ise thorakoabdominal sonlar (T- 7. – T 12. ) tarafından innerve edilir. Bu nedenle Pleurözi yahut Pnömoni ağrıları Apendisit ağrılarıyla karışarak yanlış tanıya yol açabilir.
Sağlıklı günler dileği ile…
Uzman Dr.Ali AYYILDIZ – Veteriner Tabip – İnsan Anatomisi Uzmanı Dr.(Ph.D.)
Was this helpful?
0 / 0
