A. Appendicular İskelet (Scaleton Appendiculare)
Appendiküler iskelet (Gr.skeletos=iskelet, appendiculare=eklenti) başlığı altında gövde iskeletine bağlanmış üst ve alttarafların iskeletini oluşturan kemikler incelenir.
I. Ossa membri superioris (üsttaraf kemikleri)
Üsttaraflar, gövdenin en üst kısmı olan göğüs’ün iki yanına tutunmuş sağ ve sol olmak üzere çift ve simetrik birer uzantı halindedirler.vücudumuzun en hareketli, dinamik ve esnek kısmı olan üsttaraflar’ın kemikleri iki küme halinde ele alınırlar. üsttarafları göğüs iskeletine bağlayan kemikler üsttaraf kavşağı kemikleri, özgür hareketli üsttaraf kemikleri de hür üsttaraf kemikleri başlığı altında incelenir.
Appendiküler iskeleti oluşturan 126 kemiğin 64’ü üsttaraf kemiklerine aittir. Bir taraf kavşak kemikleri 2, özgür hareketli kemikler ise 30 tanedir.
Üsttaraf Kavşağı Kemikleri : Göğüs kavşağı olarakta isimlendirilen üsttaraf kavşağı scapula (kürek kemiği) ve clavicula (köprücük kemiği) olmak üzere iki kemikten (iki taraf için 4 kemik) oluşur.
Scapula : Kürek kemiği
Kürek kemiği, göğüs kafesinin art yüzüne oturmuş, trianguler, yassı bir kemiktir. Üç köşesi (angulus), üç kenarı (margo) ve iki yüzü (facies) vardır. Hafif çukur olan önyüzü kaburgalara (2.-7. kaburgalar) yaslanır. Konveks olan art yüzünde spina scapulae denilen besbelli bir çıkıntı bulunur. Art yüzü üst ve alt iki çukurcuğa bölen spinanın genişlemiş ucuna acromion (omuz çıkıntısı) denir. Acromionun üzerinde köprücük kemiği ile eklem yapacak bir eklem yüzü vardır. Scapula’nın hayli kalın olan dış köşesinde, özgür hareketli üsttaraf kemiklerinin birincisi olan humerus’un eklemleşeceği sığ bir eklem yüzü (Cavitas glenoidalis) yer alır. Cavitas glenoidalis’in iç yanındaki kalın uzunluğuna collum scapulae denir. Glenoid çukur (Cavitas glenoidalis)’un üst tarafında, üst kenarın devamı biçiminde boyun’a tutunan büyük bir çıkıntı-processus coracoideus uzarır. Bu çıkıntıya coracoklavikuler bağ ile göğüs ve kolun birtakım kasları (m. pectoralis minor, m.coracobrachialis ve m.biceps brachii’nin çaput breve’si) tutunur.
Clavicula : Köprücük kemiği
Köprücük kemiği acromion ile sternum (göğüs kemiği) ortasında horizontale yakın olarak yerleşmiş bir kemik olup, tüm uzunluğunca deri altında palpe edilebilir. Köprücük kemiği, beden kemiklerinin en yüzeyel yerleşimli olanı, en kolay kırılabileni ve kemikleşmesi birinci başlayanıdır.
Clavicula’nın acromion’la eklemleşen art ucuna extremitas acromialis, sternum ile eklemleşen ön ucuna extremitas sternalis, iki uç ortasında kalan orta kısmına de corpus claviculae denir. Korpusun 2/3 içyan kısmı öne hakikat, 1/3 dışyan kısmı geriye gerçek konveksite gösterdiğinden, kemik kabaca S formunda kabul edilir.
Clavicula Klinik Bilgi
1-Omuz Ekleminin ankilozu durumunda iki eklemin hareket yeteneği daha da genişler.
2-Eğer kol aşağı ve geriye yanlışsız çevrilirse, a. subclavia clavikula ile I. costa ortasında sıkışır. Bilekte nabız durur. Bu durum ile üst ekstremite kanamalarını süreksiz bir müddet durdurabiliriz.
3-Koldan gelen darbeler ekseriyetle klavikula uzun ekseni boyunca aksederler. Disk birebir vakitte kuvvetli bir ligament vazifesi yaptığı için bu darbeler eklemde çıkığa sebep olmazlar. Bu eklem çıkmaktansa klavikula kırılmayı tercih eder.
4-Akromiyoklavikular eklem çıkıklarında, korakoakromial liagement bükülür ve yırtılabilir. Scapula clavikuladan biraz uzaklaşır. Lakin çıkık çok kolay yerine yerleşir.
Hür Üsttaraf Kemikleri
Brachium (kol)), antebrachium (ön kol) ve el (manus) kemikleri bu başlık altında incelenir. Bir taraf kol iskeletinde 1, önkol iskeletinde 2, el iskeletinde ise 27 kemik bulunur. Bunları başka ayrı inceleyeceğiz.
Humerus : Kol kemiği
Humerus, üsttarafın en büyük kemiği olup tipik bir uzun kemik yapısındadır. Epiphysis proximalis et distalis (üst ve alt uçlar) ile bir cisme (diaphysis) ayrılarak incelenir.
Üst Uç : Üst uç caput humeri olarak isimlendirilen, geniş, yuvarlak bir baş ile bu başın dış yanında yer alan iki çıkıntı (tuberculum majus et minus) içerir. Caput humeri, iskelette scapula’nın cavitas glenoidalis’i ile eklemleşir. Çıkıntılar ise omuz etrafındaki kaslara yapışma yeri teşkil eder. Tuberculum majus et minus ortasındaki oluktan (sulcus intertubercularis) pazu kası (m.biceps brachii)’ nın uzun başının kirişi geçer. Baş ile tubercül’ler ortasındaki dar kısma anatomik boyun (collum anatomicum), tüberküller ile cisim (corpus) ortasındaki geçiş kısmına de cerrahi boyun (collum chirurgicum) denir. Humerus kırıklarının en sık görüldüğü yer cerrahi boyundur.
Corpus (cisim) : Üst kısmı silindirik, alt kısmı önden geriye hafif yassı bir yapıdadır. Anatomik olarak üç yüzlü kabul edilir. Cismin ortalarına gerçek dış yüzde deltoid tüberkül (Tuberositas deltoidea), art yüzde ise içyandan dış yana üstten aşağıya hakikat uzanan sipiral bir oluk bulunur. Bu oluk n. radialis’in basısı ile oluştuğundan sulcus nervi radialis olarak isimlendirilir.
Alt Uç: Humerus un alt ucu, önkol kemiklerinin üst uçları ile eklemleşecek yapılara sahiptir. Bu yapılar topluca condylus humeri olarak isimlendirilir. Kendilin ulna’nın çentiği ile eklemleşen içyan kısmına trochlea humeri , radius’un başındaki çukurlukla eklemleşecek kısmına capitulum humeri denir. Alt ucun ön yüzünde lokma çıkıntılarının üzerinde iki çukurcuk (fossa coronoidea, fossa radialis) bulunur.Alt ucun art yüzünde ise trochlea’nın üst tarafında.ulna’nın çıkıntısının girdiği fossa olecrani olarak isimlendirilen büyükçe bir çukurluk yer alır.
Condylus humcri’nin üst kısmının dış ve iç yanında görülen çıkıntılara epikondil (Epicondylus medialis et lateralis) denir. Bu çıkıntılar birçok önkol kası’na yapışma yeri teşkil eder. İç epikondilin art yüzünde, önkol’un içyanında seyreden n.ulnaris’in geçişi esnasında oluşmuş bir oluk (sulcus nervi ulnaris) bulunur.
Humerus Klinik Bilgi
1-Humerus’ta üst epifiz kırıkları daha çok collum anatomicum yahut collum chirurgicum’da görülür. Collum chirurgium kırıkları yaşlı bireylerin, kol abduksiyonda iken dirsek üzerine düşme durumlarında çok görülür. Kırık çizgisi m. pectoralis major, m. teres major ve m. latissimus dorsi yapışma yerlerinin üstünde kalır.
Humerus ile yakın ilgide olduklarından n. radialis, n. axillaris ve n. ulnaris, kırıklarda zedelenebilir.
2-Humerus proksimal epifizi’nin travmatik ayrılması: Bu epifiz erkeklerde 20yaşın sonuna kadar cisimle birleşmediği için (kadınlarda 18 yaş), darbelerde corpuslarından ayrılabilir.
3-En çok çıkan eklemlerden birisidir. Çıkık çoklukla kol abdüksiyonda iken olur. Ayrıyeten kol eklemin en zayıf noktası olan alt- iç tarafa gerçek çıkar (subglenoid. )
Önkol Kemikleri: Dirsek ile elbileği ortasındaki üst ekstremite kısmına önkol (Antebrachium) denir. Önkol iskeleti radius ve ulna olarak isimlendirilen iki kemik tarafından oluşturulur.
a. Radius : Döner kemik
Radius,önkolun dışyan tarafında yer alan, ulna’ya nazaran daha kısa bir kemiktir. Üst ve alt iki uç ile bir gövdeden ibarettir.
Üst uç silindir biçiminde bir başa (Caput radii) sahiptir.Caput radii, üstte humerus’un alt ucundaki capitulum radii iç yanda ulna ile eklem yapar.Başın altındaki kısa ince kısma collum (Boyun) denir. Uzunluğunun aşağısında, önde pürtüklü bir çıkıntı (tuberositas radii) bulunur. Tuberositas radii’de pazu kası sonlanır.
Gövde, üstten aşağıya yanlışsız genişleyen bir yapıda olup üç yüzlüdür. Ön ve art yüzlerin birleşim sınırında, içyanda oluşmuş keskin kenara margo intcrosseus denir.
Alt uç, üst uca nazaran daha kalın olup el bilek kemiklerinin üst sırası ile eklem (Facies articularis carpalis) yapar.Alt ucun dışyanından aşağıya yanlışsız uzanan çıkıntıya proc.styloideus denir.Alt ucun içyanında ulna başı ile eklemleşecek bir çentik, art yüzünde tuberculum dorsale olarak isimlendirilen bir çıkıntı bulunur.
Radius Klinik Bilgi
1. Radius kırıklarının en fazla görüldüğü yer distal ucun 2 cm. üst kısmıdır. (Colles kırığı). Bu kırıklarda olağanda 1-2 cm. aşağıda bulunması gereken radius stiloid çıkıntısı, ulna stiloid çıkıntısı ile birebir düzeye yükselir.
b.Ulna : Dirsek kemiği
Önkol iskeletinin içyanını oluşturan ulna, radius’tan daha uzun bir kemiktir. Üst ve alt iki uç ile bir gövdeden ibarettir.
Üst uç hayli geniş bir kitle formunda olup semilunar bir çentik ile iki çıkıntı içerir. Humerus’un alt ucundaki trochlea ile eklemleşen semilunar çentik incisura trochlearis olarak isimlendirilir.Çentiği arka-yukarıdan sınırlıyan büyük çıkıntıya olecranon, aşağı-alttan sınırlıyan küçük çıkıntıya da proc.coronoideus denir.Proc.coronoideus’un dışyanında radius başı ile eklem yapan bir çentik, aşağısında pürtüklü bir kabartı (tuberositas ulnae) bulunur.
Gövde,radius bedeninin bilakis aşağıya hakikat daralan bir yapıdadır. Radius’ta olduğu üzere üç yüzü ayırt edilir ve margo interosseusa sahiptir.
Alt uç,üst uca nazaran hayli ince olup proc.styloideus olarak isimlendirilen küçük bir çıkıntı ile bir başçığa (Caput ulnae) sahiptir. Caput ulnae, radius’un alt ucu ile eklemleşir; bilek eklemine direkt katılmaz.
El Kemikleri (Ossa manus)
Toplam 27 kemikten ibaret olan el kemikleri (ossa manus) üç kümede ele alınır.
a. EI bileği kemikleri (ossa carpi) 8 adet
b. El tarak kemikleri (ossa metacarpi) 5 adet
c. EI parmak kemikleri (ossa digitorum manus.phalanges) 14 adet
El bileği kemikleri (ossa carpi) iki sıra halinde dizilmiş 8 kısa kemikten ibarettir.Bu kemikler ligamentlerle birbirlerine sıkıca bağlandıklarından hareketleri epeyce kısıtlanmıştır.
Proksimal sırada yer alan kemikler (medialden laterale doğru) :
Os scaphoideum (proksimal sıranın en büyük kemiği), os lunatum, os triquetrum, os pisiforme (en geç kemikleşen ve en küçük karpal kemik).
Distal sırada yer alan kemikler (medialden laterale doğru) :
Os trapezium, os trapezoideum, os capitatum (carpal kemiklerin en büyüğü ve birinci kemikleşeni), os hamatum herbiri doğumdan sonra muhakkak bir vakitte kemikleşen el bileği kemiklerinin röntgenogramları yaş tayininde değer taşır.
El tarak kemikleri (ossa metacarpi), avuç içi ve el sırtının (palma et dorsum manus-metacarpus)’nin iskeletini oluşturan 5 adet minyatür uzun kemiktir.
Herbir metakarpal kemiğin üst ucuna basis, gövdesine corpus, başsı distal ucuna caput denir.El tarak kemikleri dıştan içe gerçek os metacarpale I. II… V biçiminde numaralanarak belirlenir. Her bir metakarpal kemik yukarda elbilek kemiklerinin distal sırası kemikleri, aşağıda ise proksimal falanksın tabanı ile eklemleşir. En uzun el tarak kemiği 2.metakarpus, en kısası ise l. metakarpustur.
El parmak kemikleri (phalanges, falankslar) de el tarak kemiklerinde olduğu üzere birer minyatür uzun kemik karakterindedir. Herbir falanksın üst ucuna basis, gövdesine corpus, ilişkin ucuna da caput denir. Başparmak (digitus I. pollex) hariç öteki bütün parmaklarda üçer tane falanks bulunur. Bunlar proksimal, media (orta) ve distal falanks olarak isimlendirilir. Phalanx’lar metakarpofalangeal eklemlerle metakarplara, interfalangeal eklemlerle birbirlerine bağlanırlar.
Os Carpalia Klinik Bilgi
En çok kırılabilen el bileği kemiği skafoid kemiktir. Kemiğin distal-dış kısmı palmar yüze gerçek bir tüberkül gösterir. İnsanların % 15’ inde kemiği besliyen bütün arterler, bu distal kesimdeki küçük deliklerden girerler. Kemiğin kırılması durumunda proksimal kırık modülünün kan ile beslenmesi de kesileceğinden, bu kesim avasküler nekroz’a uğrar. Çabucak çekilen röntgen sinemalarında kırık görülmeyebilir. Lakin 2-3 hafta sonra çekilen sinemalarda, kırık yerindeki kemik rezorbsiyonuna bağlı olarak kırığı görebiliriz.
II. Ossa membri inferioris : Alttaraf kemikleri
Alttaralar, gövdenin en alt kısmı olan peivis’in iki yanına tutunmuş sağ ve sol olmak üzere çift ve simetrik iki sütun halindedirler. Alttaraflar, yapılarındaki kalın, güçlü kemikler, eklemler ve kaslar yardımı ile bedenimizin tüm tartısını taşıma,dik durma ve yerde yer değiştirme ödevlerini üstlenmiştir.
Appendiküler iskeleti oluşturan 126 kemiğin 62’si alttaraf iskeletine aittir. Alttaraf kemikleri de üsttarafta olduğu üzere kalça kemeri kemikleri (alttaraf kavşağı kemikleri) ve hür alttaraf kemikleri biçiminde ayrılarak incelenir.
Alttaraf Kavşağı Kemikleri: Kalça kemeri olarak da isimlendirilen alttaraf kavşağında,üç kemiğin birleşmesi ile oluşmuş tek bir kemik (os coxae) bulunur. Sağ sol iki os coxae, alttarafı aksial iskeletin en alt kısmına bağlar.
Os coxae : Kalça kemiği
Kalça kemiği, geniş,irregüler biçimde, yassı kemik karakterinde bir kemiktir. Bağımsız taslaklardan gelişen üç farklı kemiğin (os ilii, os ischii, os pubis) 16-18 yaşlarında sinostozisi sonucu oluşmuştur. Üç kemiğin birleşim yerinde,uyluk kemiğinin başı ile eklem yapan derin bir çukurluk (acetabulum) bulunur. Acetabulum’un ön-alt tarafında görülen geniş deliğe foramen obturatum denir.
a. Os ilii : İlye kemiği :
Kalça kemiğinin en büyük ve kanat biçimindeki üst kısmı olup, üsttaraf kemiklerinden scapula’ya misal. Corpus ve ala (kanat) olarak iki kesimi vardır. Corpus, öbür os coxae kısımlarıyla kaynaşır. Ala ossis ilii, yüzeyel olarak hissedilebilen çıkıntıları nedeni ile kıymet taşır. Üst hür kenarına crista iliaca, bunun öndeki çıkıntısına spina iliaca anterior superior denir. Alanın dış yüzü facies glutea, iç yüzü ise fossa iliaca olarak isimlendirilir.
b. Os pubis : Edep yahut Çatı kemiği :
Kalça kemiğinin ön-alt kısmını oluşturan os pubis üsttaraf kemiklerinden clavicula’ya uyar. İki kolu foramen obturatum’u çevreler. Corpusunun dış yüzündeki çıkıntıya tuberculum pubicum, iç yüzündeki eklem yüzüne facies symphysialis denir. Sağ,sol facies symphysialis’ler kartilaginöz bir eklem olan symphysis pubica aracılığı ile birleşirler.
c.Os ischii : Oturak kemiği) :
Kalça kemiğinin arka-alt kısmını oluşturan L formunda bir kemiktir. Foramen obturatum’u geriden ve alttan çevreleyen os ischii.os coxae’nin en sağlam kemiğidir. Os ischii, üsttaraf kemiklerinden scapula’nın proc.coracoideus’una uyar.Kemiğin en kalın kısmı olan corpus’un arka-alt kısmındaki çıkıntıya tuber ischiadicum denir.
Hür Alttaraf Kemikleri : Femur (uyluk), crus (bacak) ve ossa pedis (ayak) kemikleri bu başlık altında incelenir. Bir taraf uyluk iskeletinde l, bacak iskeletinde 2, ayak iskeletinde ise 26 kemik bulunur.Bunları farklı ayrı inceleyeceğiz.
Os femoris : Uyluk kemiği
Os femoris, uyluk iskeletini yapan bedenimizin en uzun, en kalın ve en sağlam kemiğidir. Uzun, tubuler bir kemik yapısında olup beden uzunluğunun 1/4’ü kadar uzunluğa sahiptir.Bu güçlü kemik, bedenin desteklenmesi yanında diz ve kalça eklemi yolu ile mobilitesinde de rol oynar. Olağan yürüme, koşma ve atlama sonucu kendisine ulaşan güçten daha fazla basınca dayanabilir.
Üst Uç : Üst ucun en bariz oluşumu, yuvarlak halindeki caput ossis femoris’tir. Caput ossis femoris (Femur başı) os coxae’ deki acetebulum ile eklem yapar. Caput’un zirvesindeki küçük çukurluğa fovea capitis denir. Femur başı, gövdeye uzun bir boyunla (Collum ossis femoris) bağlanır.
Collum femoris, travmalarda en fazla kırılan kemik kısımlarından biridir.
Femur boynu ile gövdenin birleşim yeri etrafında bariz çıkıntılar ve çizgiler vardır. Birleşim yerinin dış tarafındaki büyük çıkıntıya trochanter major, içyanındaki çıkıntıya da trochanter minor denir. Caput femoris ile trochanter major ortasında fossa trochanterica bulunur. Trochanter major ve trochanter minor ismindeki bu iki çıkıntı önde ve geride intertrochanterica çizgisel çıkıntılarla birbirlerine bağlanmıştır.
Gövde: Öne yanlışsız konveksite gösteren femur gövdesi (Corpus), art yüzdeki pürtüklü çizgisel çıkıntı (Linea aspera) dışında düzgün ve tubuler görünüştedir. Linea aspera’nın dudaklarının alt uca ulaşan devamları facies poplitea’yı sonlar.
Alt Uç: Os femoris’in alt ucu üst uca oranla daha geniş ve kalın olup geride bir çukurla (Fossa intercondylaris) ikiye ayrılmış medial ve lateral kondillerden (Condylus lateralis et medialis) oluşur. Kondillerin antero-inferior yüzleri facies articularis (Eklem yüzü) niteliğinde olup tibia üst ucu ve patella ile eklem yapar. Medial condilin üstünde yer alan m. adductor magnus’un tutunduğu küçük tümsekçiğe tuberculum adductorium denir.
Os Femoris Klinik Bilgi :
1.Collum, kemiğin diafizine gövde ağırlının iletilmesinde çok büyük rol oynar. O bakımdan collum ve femur başındaki spongioz yapı kemik mimarisi (architecture) istikametinden özellik gösterir. Burada ince kemik kısımlarının durumları yükünün tesir taraflarına nazaran ayrılmıştır. Yaşlı insanlarda ve bilhassa bayanlarda collum’daki trajektörlerden (calcar femorale) kimileri atofiye uğradığı için collum kırıkları çok görülür. Bu olay postmanepozal osteopoozis’e bağlıdır.
2.Bir tarafta spina iliaca anterior superior ile tuber ischiadicum’un en belli kısmını bir çizgi ile birleştirirsek buna Nelaton çizgisi denir. Olağanda trochanter major bu çizgiye teğet durumdadır. Spina iliaca anterior superior’dan geriye hakikat yere paralel bir çizgi çizebiliriz. Bu çizgiden trochanter major’ün doruğuna bir dik inersek karşımıza bir üçgen çıkar. Buna Bryant Üçgeni denir. Bu üçgen tabanın bir tarafta kısa olduğunu gösterir.
3.Femur’un distal ucu sürekli doğumdan biraz evvel kemikleşir. Bu merkezin röntgen sinemalarında görülmesi, meyyit olarak doğduğu sav edilen bebeğin canlı doğmuş olduğunu gösterir.
4. Bir insanın uzunluğu çoklukla femur uzunluğunun 4 mislidir.
Patella : Dizkapağı kemiği
Patella bedenimizdeki sesamoid kemiklerin en büyüğü olup diz ekleminin ön kısmında, m.quadriceps femoris ‘in kirişi içinde bulunur. Yassı trianguler formda olup iki yüzü, bir tabanı, bir doruğu vardır.
Ossa cruris (Bacak kemikleri) :Diz’den ayak bileğine kadar olan alttaraf kısmı bacak (crus) olarak isimlendirilir. Onkol’da olduğu üzere bacak iskeletinde de biri içyanda (tibia-kaval kemik), başkası dışyanda (Fibula-Kamış kemik) olmak üzere iki kemik bulunur.
a. Tibia : Kaval kemiği
Tibia, bacağın içyanında yer alan üst ucu daha kalın,yaklaşık os femoris uzunluğunda boru kemiklerdendir. Tibia, beden tartısına takviye olduğu üzere, bu tartısı ayak bileği eklemi (Art. talocruralis) yolu ile os femoris üzerinden talus’a aktarır. Tibia, üst ve alt iki uç ile bir gövdeden ibarettir.
Üst uç epeyce kalın olup, os femoris’in alt ucu ile eklem yapan iki kondil (condylus medialis et lateralis) ‘den oluşur.Üst uçla gövdenin geçiş yerinde ön yüzde pürüzlü bariz bir kabarıklık görülür. Lig. patellae’nin yapıştığı deri altında basitçe palpe edilebilen bu kabarıklık tuberositas tibiae olarak isimlendirilir.
Gövde üç yüzlü olup, deri altında basitçe hissedilebilen ön kenarına margo anterior denir.iç yüzü hayli düz olup canlıda ve kadavrada yalnızca deri ve derialtı dokusu ile örtülü olduğundan kolay kolay palpe edilebilinir.
Alt uç üst uca oranla daha ince olup iç yanından aşağıya gerçek uzanan çıkıntısı malleolus medialis olarak isimlendirilir. Alt uçtaki eklem yüzü trochlea tali ile eklem yapar.
b.Fibula : Kamış kemik, İğne kemik
Fibula bacak iskeletinin dış tarafında yer alan iki ucu kalınlaşmış uzun,ince bir kemiktir. Üst ucu ile tibia’nın dış kondiline bağlanan fibula diz eklemine katılmaz. Bu nedenle beden tartısını taşımada çok az işleve sahiptir. Distal ucu talus ile eklemleşir. Alt uçtaki çıkıntı malleolus lateralis olarak isimlendirilir.
Ayak Kemikleri: İnsan bedeninin tartısını taşıma ve dayanaklı harekelimizi sağlama ödevini üstlenmiş olan ayaklarımız bu işlevleri en ülkü halde yapabilecek bir kemik iskelete sahiptir.
Toplam 26 kemikten ibaret olan ayak kemikleri (Ossa pedis) üç kümede ele alınırlar.
a. Ossa tarsi’leri (Ayak bileği kemik ) 7 adet
b. Ossa metatarsi (Ayak tarak kemikleri) 5 adet
c.Ossa digitorum pedis phalanges (Ayak parmak kemikleri) 14 adet.
Ayak kemikleri transversal ve longitudinal kemerler oluşturacak formda yerleşmişlerdir. Bu kemerlerin bozulması çeşitli ayak hal anomalilerine neden olur. Medial longitudinal keme; talus, calcaneus, os naviculare, os cuneiforme I-II-III ve os metatarsale I-II-III tarafında, Lateral longitudinal kemer; calcaneus, os cuboideum ve os metatarsale IV-V tarafından oluşturulur.
Transversal kemer ise os cuboideum, os cuneiforme I-II-III ve metatarsal kemiklerin bazisleri tarafından yapılır.Ayak kemerleri, kemiklerin uygun hali, güçlü bağlar ve kasların tonusu tarafından korunur.
Ossa tarsi (Ayak bileği kemikleri): El bileği kemiklerine misal biçimde iki sıra halinde dizilmişlerdir. Art sıra iki büyük kemik olan talus (eklem kemiği) ve calcaneus (topuk kemiği) den ön sıra ise os naviculare (sandalsı kemik),ossa cuneiformia (kamamsı kemikler, 3 adet) ve os cuboideum (kübik kemik)’ten oluşur. Talus,ayak iskeletinin bacağa bağlandığı arka. talocruralis’e katılır. Calcaneus.ayak iskeletinin en büyük kemiği olup topuk çıkıntısını oluşturur. Ossa cuneiformia’lar ve os naviculare ön sıranın iç yanında,os cuboideum ise dış yanında yer alır.
Ossa metatarsi (ayak tarak kemikleri), 5 tane olup tibial (içyan) taraftan başlanarak I, II,…..V. metatarsal kemik halinde numaralanırlar. Eldeki metakarpal kemiklere emsal formda birer minyatür uzun kemik yapısında olup, basis, corpus ve caput olarak üç kısmı vardır. Caputları, ayak parmak kemikleri ile bazisleri ise ayak bilek kemiklerinin ön sırası ile eklem yapar. Ossa digitorum pedis, phalanges (ayak parmak kemikleri), ayak baş parmağı (hallux.digitorum pedis I)’ nda 2. II-V.ayak parmaklarında 3’er tane olmak üzere toplam 14 kemikten ibarettir. Herbir ayak parmağı kemiği minyatür bir uzun kemik yapısında olup basis,corpus ve caput olarak üç kısmı vardır. II-V. parmaklarda bulunan üçer falanks proksimal, media (orta) ve distal falanks olarak isimlendirilir. Hallux’ta yalnızca proksimal ve distal falanks yer alır.
Pelvis : Leğen
Temel çatısı iki os coxae.os sacrum.os coccyx’in eklemleşmesi ile oluşmuş kemik, kas ve bağlardan yapılmış huni biçimindeki gövde kısmına pelvis denir.
Pelvis boşluğuna cavum pelvis denir. Bu boşluk linea terminalis yolu ile iki kısma ayrılır. Linea terminalis, artta promontorium, yanlarda linea arcuata, pecten ossis pubis (bu iki oluşumun yarattığı yan kenar linea iliopectinea olarak da adlandırılır).
Önde symphysis pubica’nın üst kenarı tarafından oluşturulur. Linea terminalisin üst tarafında kalan pelvis kısmına pelvis majör, altında kalan pelvis kısmına de pelvis minor (gerçek pelvis) denir.
Pelvis boşluğu linea terminalis hizasında daralır. Linea terminalis’in sınırladığı açıklığa apertura pelvis superior (aditus pelvis, pelvic inlet, pelvis girişi) denir.
Pelvisin, apertura pelvis inferior (exitus peivis, pelvis çıkışı) denilen alt açıklığı önde symphysis pubica’nın alt kenarı ve ischium-pubis kolları, yanlarda tuber ischiadicum, geride lig.sacrotuberale ile sonlandırılmıştır.
Sağda ve solda ischium-pubis kollarının oluşturduğu kemere arcus pubis, iki ischium-pubis kolu ortasında oluşan açıya angulus subpubicus denir.
Pelvis minör boşluğunda, üriner ve gastrointestinal organların alt kısımları ile iç genital organlar bulunur. Obstetrik açıdan bayan pelvis minor’u çok değerlidir. Çocuğun olağan yoldan sağlıklı doğumu için pelvis minor’un ölçüleri ile çocuğun baş ölçülerinin ahengi kuraldır.
Olağan anatomik duruşta apertura pelvis superior’dan geçen düzlem ile horizontal düzlem ortasında 50-60 ° lik bir açı vardır. Pelvis’in bu eğimine inclinatio pelvis denir.
Pelvis’teki planum medianum’dan geçen çapların ortalarını birleştiren çizgi os sacrum’un eğriliğine uyar. Apertura pelvis superior ve inferior’un da merkezlerinden geçen bu çizgi axis pelvis olarak isimlendirilir.
Bayanda Pelvis Çapları: İç ve dış çaplar olarak iki kümede ele alınır.
a. İç Çaplar;
1. Conjugata (diameter) anatomica: Orta hatta sacrum’ un promontorium ile symphysis pubica’nın üst kenarı ortasındaki çaptır. (normalde 11.5-12 cm ) dir.
2. Conjugata vera (diameter conjugata) : Orta hatta, sacrum’ un promontorium ile symphysis pubica’nın art yüzünün en kabarık yeri ortasındaki çaptır. Obstetrikal vera olarakda isimlendirilen bu çap olağanda 11 cm dir: 9 cm den küçük olursa doğum zorlaşır.
3. Conjugata diagonalis (diameter diagonalis pelvis): Orta hatta sacrum’ un promontorium ile symphysis pubica’nın alt kenarı ortasındaki çaptır. Canlıda vaginal tuşe ile ölçülebilen bu iç çapın olağan uzunluğu 12.5-13 cm dir.
4. Diameter (conjugata) recta : Exitus pelvis’e ilişkin orta sınır çapı olup symphysis pubica’nın alt kenarı ile os coccyx’in zirvesi ortasında uzanır. (normalde 9.5-11.5 cm ) dir.
5. Diameter transversa : Linea terminalis üzerinde transversal olarak birbirinden en uzak olan karşılıklı iki noktayı birleştiren çaptır. (Normalde 13.5 cm ) dir.
6. Diameter obliqua pelvis: I-II : Linea terminalis üzerinde bir tarafın arka sacroiliaca’sı ile karşı tarafın eminentia iliopubica’sı ortasındaki çaplar olup olağanda 12.5 cm dir.
b. Dış Çaplar: Pelvimetre ile ölçülebilen 4 çap tanımlanmıştır.
l. Diameter externa: Beşinci lumbal omurun proc.spinosus’u ile symphysis pubicanın ön yüzü ortasındaki dış orta çizgi çaptır (normalde 20 cm ) dir.
2. Distantia spinarium (interspinosa): Sağ-sol iki spina iliaca anterior superior’lar ortasındaki çap olup olağanda 24 cm dir.
3. Distantia cristarium (intercristalis) : iki taraf crista iliaca’larının en yüksek noktaları ortasındaki çaptır (normalde 28 cm ) dir.
4. Distantia trochanterium (intertrochanterica) : Sağ sol trochanter major’lar ortasındaki çaptır (normalde 32 cm )dir.
Bayan Ve Erkek Pelvısleri Ortasındaki Kıymetli Farklılıklar:
Pelvis majör bayanlarda sığ ve yayvan olduğu halde erkeklerde derindir. Pelvis girişi bayanlarda büyük ve enine oval, erkeklerde ise kalp biçimindedir. Pelvis çıkışı bayanlarda erkeklere nazaran daha büyüktür. Sacrum. bayanlarda kısa.geniş ve yassı olduğu halde,erkeklerde uzun ve dardır. Angulus subpubicus, bayanlarda geniş (90° ‘den fazla) erkeklerde dardır. Acetebulum, bayanlarda daha küçüktür.
B. Aksial İskelet:
Aksial iskelet başlığı altında,gövde ve baş-boyun iskeletini oluşturan kemikler (omurga.göğüs kemikleri, kafatası) incelenir.
1. Columna Vertebralis (Omurga sütunu):
Omurga, kafatası tabanından başlayıp, boyun ve tüm gövde boyunca uzanan longitudinal bir kemik kolondur. Omurga, yekpare bir kemik sütun olmaktan çok yetişkinde 26 adet bağımsız kemiğin birleşmesi ile oluşan kabaca S biçiminde fleksibil bir kolondur.
Omurga’nın oluşumuna katılan herbiri bağımsız kemik vertebra (omur) olarak isimlendirilir. Omurganın, geçtiği beden kısımlarına nazaran içerdiği omur sayıları şöyledir:
Vertebrae cervicales (Boyun) C 7 adet
Vertebrae thoracicae (Göğüs) T 12 adet
Vertebrae lumbales (Bel) L 5 adet
Os sacrum (Sağrı) S 1 adet (Yetişkinde birleşip kaynaşmış)
Coccyx, os coccygealis (Kuyruk) 1 adet (Yetişkinde birleşip kaynaşmış)
Toplam ………………………………………. 26 adet
Yirmialtı adet omur birbirlerine, discus intervertebralis (Omur ortası disk) olarak isimlendirilen fibro-kartilaginöz yapılar ve bağlarla birbirlerine bağlanmışlardır.
Omur ve disklerin kalınlıkları uzunluğundan sakruma yanlışsız kademeli bir biçimde artar. Yetişkin bir erkekte yaklaşık 71 cm.olan omurga uzunluğu,yetişkin bayanda 61 cm. kadardır. Bu uzunluğun 1/4’ü diskler, 3/4’ü omurlar tarafından oluşturulur. Yetişkinde sakrumun üzerinde kalan 24 hareketli omur presakral omurlar (gerçek omurlar) olarak isimlendirilir.
İntrauterin hayatta, evvel öne gerçek konkavite gösteren bir yay halinde olan omurga, geç fötal devirde ve doğumdan sonra, çocuğun başını tutması, emeklemesi, ayakta dik durması ve yürüme üzere gelişim periodlarında ek eğrilikler kazarır.
Olağan olan ve sagittal planda ortaya çıkan bu eğrilikler şöyledir:
1- Boyun kısmında geriye yanlışsız konkavite (Servikal lordoz)
2- Göğüs kısmında geriye hakikat konveksite (Thoracal kifoz)
3- Bel bölgesinde geriye hakikat konkavite (Lumbal lordoz)
4- Sakral bölgede geriye gerçek konveksite (Sakral kifoz)
Bu eğriliklerden thorakal ve sakral bölgelerdekiler (Thorakal ve sakrak kifoz) fötüste’de görüldüğünden primer eğrilik boyun ve bel bölgesindekiler (Servikal ve lumbal lordoz) doğumdan sonra ortaya çıktığı için sekonder eğrilik olarak isimlendirilir. Omurganın coronal plandaki eğrilikleri (Skolyoz) ile sagittal plandaki eğriliklerin aşırılıkları patolojiktir.
Columna Vertebralis (Omurga) Klinik Bilgi
1. Herkes otuz üç vertebraya sahip olmayabilir. Sayı daha az yahut daha çok olmak üzere varyasyonlar gösterebilir. Fakat insanlarda ve tüm memelilerde 7 servikal vertebra sayısı değişmez. İnsanların %5’inde thoracal lumbal yahut sakral vertebra sayısı değişebilir.
Kimi insanlarda 5. lumbal vertebra sakrumun bir modülü olarak kaynaşabilir. Bu duruma (L5. vertebra sakralizasyonu) denir.
Bazende 1. sakral vertebra sakrumundan başka olabilir. Buna da (S vertebra lumbalizasyonu) ismi verilir. Lumbalizasyon ile sırt ağrı semptomları ortasındaki alaka tam aydınlık değildir.
2. İnsanların %10’u spinae bifida occult ismi verilen vertabra defektiyle doğarlar. Defekt ekseriyetle L5 ve/veya S1 vertebraların laminalarının açık kaması formundadır. İlerleyen yaşla birlikte birden fazla kendi kendine kapanır.
3. Yaşlılarda nucleus pulposus’lar dejenerasyon ve su kaybı ile elstikliklerini kaybederler ve incelirler. Bireyin uzunluğu biraz kısalır.
Nucleus pulposus’lar ile ilgili değerli bir klinik durumda disk fıtığıdır. Halk ortasında buna yanlış olarak disk kayması ismi verilir. Fıtıklaşma daha çok, annulus fibrosus’un daha zayıf ve lig. longitudinalis posterior takviyesinin daha az olması nedeniyle geriye, kanalın içine yanlışsız olur. Fıtık komşu spinal hudut köklerine baskı yaparak bacakta siyatik yahut bel ağrılarına neden olabilir. Bazen de vertebra cisimlerinin içine gerçek fıtıklaşmalar görülebilir.
Akut alt bel ağrısı (Lumbago):Llumbal intervertabral disklerin posterollateral fıtıklaşması sonucu oluşur. Ortak semptom belin orta yahut alt kısımlarında ağrıdır. Bu ağrıya bağlı olarak gelişen kas spazmı nedeniyle bel bölgesi sert ve hareketler ağrılıdır. Olgu yavaş yavaş siyatik ağrısına dönüşebilir.
Siyatik: çoklukla diskin posterolateral fıtıklaşması ve yırtılması sonucu oluşur. Kalça ve uyluğun ardında ağrı ile karakterizedir.
Semptom veren disk fıtıkları lumbal bölgede olduğu kadar servikal bölgede de görülebilir. Bu bölgedeki çok fleksiyonlarda disk kanalın içine gerçek fıtıklaşabilir. Bu tip fıtıklar daha çok C6-C7 kökleri baskı altına alarak boyun omuz ve kolda ağrıya neden olurlar.
4. Vertebral kolon kırıklarının hepsi m. spinalis yahut spinal sonları de tahrip edebilmesi tarafından çok ciddidir.
Servikal bölgede hareket fazla ve vertebralar daha zayıf olduğu için bu bölge kırıkları bilhassa hassastır.
Araba kazalarında, çarpışma anında baş apansız hiperekstensiona uğrayınca, lig. longitudinalis anterius ve C2/C3 disk yırtılabilir. Ayrıyeten atlas en dayanıksız yeri biri yahut ikisinden birden kırılabilir.
Asılarak idam cezası uygulanan yahut kendini asarak intihar eden insanlarda dens kırılır, transvers ligamenti yırtar ve bulbus’un alt kısmını kesimler. Bu durum ani vefata neden olur. Bu kırık N. phrenicus (C3-C4-C5) çıkış düzeyinin üstünde m. spinalisi keserse, kuadripleji ile birlikte teneffüs kasları da felce uğrayacağı için hasta çoklukla beş dakika içinde ölür.
Kimi insanlarda olağandışı gelişim yahut patolojik nedenlerle (örneğin, osteoporozis) kurvaturlar bozuk olarak gelişebilir.
Kifoz (kyphosis-kamburluk): Torakal bölgede oluşmuş, olağandışı bir geriye hakikat konveksite ile karakterizedir.
Soalyoz (scaliosis-lateral kurvatur): Kolonun rastgele bir nedenle yana hakikat kurvatur göstermesine bu isim verilir.
Lordoz (lordosis –arkaya eğilme): Kolonun çoğunlukla lumbal kısmının geriye gerçek çok eğilmesidir. Hamile bayanlarda, gebeliğin son devrinde, yerçekimi eksenini olağan durumda tutabilmek için fizyolojik lordoz gelişir.
5. Vertabra arkusunda alt ve üst eklem çıkıntıları ortasında bir defekt bulunmasına spondylolizis denir. Şayet defekt iki taraflı ise, lamina vertebra, alt eklem çıkıntısı ve spina ile asıl vertebradan ayrılmış durumdadır.
6. Lumbal vertabranın bu türlü iki başka modülden oluşması durumuna spnodylolistezis denir. Spondylolistezis’de önde kalan vertebra cismi öne yanlışsız kayar ve pelvis üst aperturu’nu daraltır, hatta doğuma mani olabilir.
7. Jinekologlar hamilelerde parmaklarını lumbal vertabra spina’ları üstünde, üstten aşağıya yanlışsız gezdirerek spondylolistezis’i muayene ederler. Şayet 5. lumbal spinal çıkıntısı çok makul ise, vertabranın corpusunun ve üstündeki omurga kısmının öne hakikat kaymış olduğu düşünülür. En düzgün teşhis radyolojik olarak konulur.
Tipik Bir Vertebranın Anatomik Yapısı :
Genel kemik bilgisi kısmında.”düzensiz halli kemikler” kümesine sokulan omurlar, birinci ikinci cervikal vertebra ile sakrum ve os coccygealis dışında ortak bir anatomik yapıya sahiptir. Tipik bir omur bir cisim (corpus vertebrae), bu cisme bağlanan bir kemer (arcus vertebrae) ile birtakım çıkıntılar (processus) içerir.
Corpus vertebrae (omur cismi)
Corpus vertebrae, kısa-silindir halinde olup omurun ön kısmını oluşturur. Beden yükünü destekleyen omur cisimleri.ikinci boyun omurundan sakrum’a gerçek kademeli bir formda büyür. Presakral tipik omurlardan üçüncü servikal omur en küçük, beşinci lumbal omur en büyük cisme sahiptir.
Corpus vertebrae’lerin üst ve alt uçları orta kısma göre daha geniştir.Pürtüklü ve geniş olan bu uçlar omurlar ortasındaki fibro-kartilaginöz yapılar (discus intervertebralis) ile eklemleşir corpus vertebrae’nin ön ve art yüzünde damarların geçtiği küçük delikler görülür.
Arcus vertebrae (omur kemeri)
Arcus vertebrae, omurun art kısmını meydana getiren kavisli bir yapı olup corpusa sağ-sol iki pedikül (Pediculus arcus vertebrae) ile bağlanır. Arcus vertebrae’nin özde levha formundaki art kısmını sağ-sol laminalar (lamina arcus vertebrae) oluşturur.
Vertebrae corpusu ile omur kemeri ortasında foramen vertebrale (omur deliği) olarak isimlendirilen bir açıklık oluşur. Omurgada,üst üste oturan omurlardaki foramen vertebrale’ler birleşerek canalis vertebralis (vertebra kanalı) nı meydana getirirler. Vertebra kanalı içinde omurilik yer alır.
Pediküllerde bulunan çentikler (incisura vertebralis superior et inferior) omurgada intervertebral delikler halinde organize olurlar. Bu deliklerden spinal hudutlar ve ilgili damarlar geçer.
Processus vertebrales (omur çıkıntıları)
Tipik bir omurda, omur kemerinden çıkan 7 adet çıkıntı bulunur.Bunlardan kas ve tendoların yapıştığı 3 tanesi ( l proc.spinosus, 2 proc.transversus) bir manivela üzere rol oynadığı halde 4 tanesi (Sağ-sol proc.articularis superior et inferior) omurların eklemleşmesinde rol oynarlar.
Omurganın değişik kısımlarındaki omur sayıları ve özelliklerinde farklılıklar vardır. Bu nedenle.boyun, göğüs ve bel omurları ile sakrum ve coccyx si başka farklı ele alacağız.
Boyun omurları; hareketli omurların (vertebrae presacrales) en küçükleri olan boyun omurları 7 tanedir. Boyun iskeletini oluşturan vertebrae cervicales’lerin I. II. ve VII.’si atipik, öbürleri tipik özelliklere sahiptir.
Tipik bir boyun omuru, üst ve alt yüzleri kuadranguler görünümde küçük bir corpus ile uzun-ince bir arcus’a ve delikli transvers çıkıntılara sahiptir.
İçinden A.vertebralis’in geçtiği bu deliklere foramen processus transversi (for. transversarium) denir. Processus spinosus’iarı çatallıdır.
Atipik omurlardan C I atlas. C II axis yahut epistropheus C VII de vertebra prominens olarak isimlendirilir. Atlas, atlanto-occipital eklemlerle kafatasına bağlanır. C VII’ nin uzun proc.spinosus’u, deri üzerinden görülebilir ve palpe edilebilinir. Atlas’in cismi ve spinal çıkıntısı yoktur; axis de ise corpusun’da dens axis olalak isimlendirilen bir çıkıntı taşır.
Göğüs omurları; kaburgalarla eklem yapan 12 omurdan ibarettir. Boyun omurlarına oranla daha büyük olup, boyutları birinciden onikinciye yanlışsız artarak ilerler. Birinci dördü boyun, son dördü bel omurlarına benzeri ortada kalan dört tanesi ise tipik göğüs omuru olarak kabul edilir.
Tipik bir göğüs omurunun corpusu, boyun omurlarının corpuslarından büyüktür ve distal yüzleri kalp halindedir. Corpuslarının yan yüzlerinin art kısımlarında costal fasetler (fovea costalis superior et inferior) vardır. Vertebral delikleri küçük ve yuvarlağa yakındır. Proc.spinosusları uzun olup, oblik halde aşağıya hakikat yönelmiştir. Herbir tipik göğüs omuru 10 adet eklem yüzüne sahiptir.
Bel omurları; presakral omurların en sağlam ve en büyükleri olup 5 tanedir. Omur cisimleri.üzerlerine düşen yükün artmasına bağlı olarak çok kalındır ve distal yüzleri böbrek formundadır. Omur delikleri geniş ve triangulerdir. Proc.spinosus’ları kısa,yassı ve kuadranguler formdadır. Proc.mamilaris’leri (üst eklem çıkıntısının) gerisinde ve proc. accessorius’ları (proc. transversus’un tabanının arkasında) olarak isimlendirilen ek çıkıntılara sahiptir.
Os sacrum (kuyruk sokumu kemiği) ; os sacrum, 5 adet sakral omur ve bunlar ortasındaki disklerin kemikleşip birleşmesiyle oluşmuş büyük, triangaler – kama formunda bir kemik olup, iskelette iki os coxae ortasına sokularak pelvis boşluğunun postero-superior duvarını yapar. Böylelikle omurgayı desteklemekle kalmaz, pelvis’in stabilitesini de sağlar; ayrıyeten beden yükünü pelvise aktarır.
Konkav ön yüzüne facies pelvica. konveks art yüzüne facies dorsalis.os coxae’lerle eklem yapan üst yan yüzlerine facies auricularis denir. Tabanı (basis) beşinci bel omuru, zirvesi (apex) coccyx ile eklem yapar. Pelvik yüzünde görülen transvers çizgisel çıkıntılara lineae transversae, deliklere ise foramina sacralia pelvina (anteriora) denir. Bu deliklerden dört çift sakral spinal hududun ön kolları geçer. Bu yüzün üst orta kısmında görülen ve S I ‘in corpus’u tarafından oluşturulmuş çıkıntıya promontorium (sakral promontorium) denir.
Art yüzde beş ibik çıkıntı ile dört çift delik görülür. Çıkıntılardan orta hatta olanı (crista sacralis mediana) proc.spinosus’lar, başkaları (crista sacralis intermedia et lateralis) sırası ile proc.articularisler ve proc. transversus’lar tarafından oluşturulur. Os sacrum’un içinde, canalis vertebralis’in bir kısmı olan canalis sacralis bulunur.
Os coccygis. (coccyx, kuyruk kemiği) ; 3-5 rudimenter coccygeal omurun birleşmesiyle oluşmuş küçük, trianguler bir kemiktir. Omurganın desteklenmesinde bir katkısı yoktur.
II. Ossae thoracis (Göğüs kemikleri)
Göğüs kemikleri başlığı altında göğüs kafesinin (thorax’ın) oluşumuna katılan cotae (kaburgalar), srenum (göğüs kemiği) ile göğüs omurları incelenir.
Costae (kaburgalar)
Kaburgalar.göğüs boşluğu içinde yer almış kalp, akciğerler ve birçok büyük damarın en ülkü halde çalışması ve korunması için oluşan göğüs kafesi nin (cavum thoracis) büyük kısmını meydana getiren uzun, ince, çok az burulmuş, eğri kemiklerdir. Artta, omurganın göğüs kısmını oluşturan omurlara bağlanan kaburgalar sağ-sol olarak 12 çifttir.
Kaburgalar.sternum (göğüs kemiği) ‘a bağlanma özelliklerine nazaran iki kümeye ayrılırlar:
Kıkırdak kısımları ile direkt sternum’a tutunan birinci 7 çift kaburga gerçek kaburga (costae verae) olarak isimlendirilir. Art uçları ile omurlara ön uçlar ile sternum’a tutunan bu kaburgalara vertebrosternal kaburgalar da denir.
Son 5 çift kaburga yalancı kaburga (costae spuriae) olarak isimlendirilir. Bunların indirekt olarak sternum’a ulaşan üç çiftine vertebrocostal (veya vertebrokondral) kaburga, sternum’a hiç ulaşamayan son iki çiftine de yüzen kaburga (costae fluctuantes) denir.
Canlıda ve kadavrada bir kaburganın iki kısmı vardır. Kaburganın göğüs omurlarına bağlanan art kısmı kemik (os costale) ön kısmı ise kıkırdak (cartilago costalis) yapısındadır. 3.-9. kaburgaların kemik kısımları genel özellikleriyle birbirlerine benzerler. Bu 8 çift kaburga için tipik kosta terimi kullanılır. I., II., X., XI. ve XII. kaburgalar da farklı özellikleri nedeniyle atipik kosta olarak bilinir.
Bir tipik kaburganın özellikleri
Tipik bir kaburganın kemik kısmının art ucuna extremitas dorsalis.orta kısmına gövde (corpus costae), ön ucuna da extremitas ventralis denir. Extremitas dorsalis’te omur cismi ve transvers çıkıntısı ile eklemleşecek caput ve tuberculum costae ile collum bulunur. Bir açılanmaya sahip olan corpus costae’nin alt kenarına yakın olarak uzanan oluğa sulcus costae denir. Canlıda ve kadavrada bu olukta A. V. N. intercostalisler bulunur.
Ön uç, kıkırdak kısımla eklemleşir.
Atipik costalar’dan birinci costa geniş ve kısa (tüm kaburgaların en kısası)’dır. Üst yüzünde a. v. subclaviae ile tub.musculi scaleni anterioris için bir sulcus bulunur. İkinci costa birinciden daha uzundur ve üst yüzünde tuberositas musculi serrati anterioris yer alır. Costa X., XI. ve XII.’nin başlarında tek eklem yüzü vardır, tüberkül ve uzunluğuna sahip değillerdir.
Costa Klinik Bilgi
1. Thorax duvarının yapısındaki elestikliğe rağmen costalar direkt yahut ezilme darbeleriyle kırılabilirler. En çok kırılan costalardır. 1. ve 2. costa klavikula tarfından korunduğu, 3. ve 4. costalar ise en hareketli costalar olduğu için kolay kırılmazlar.
Ezilme kırıklarında orta costaların en zayıf oldukları yerden (angulus costae’nin çabucak önünden) kırılırlar.
Direkt darbe kırıklarında, darbe noktasına nazaran rastgele bir yerden kırılabilirler. Bu durumda kırık uçlarının içe bükülerek iç organları zedeleme mümkünlüğü vardır. Costa kırığı olan hastalar derin nefes aldıklarında, kırık bölgesinde artan ağrıdan yakınırlar.
Bazen kırık radiograflarda görülmeyebilir. Thoraxın ön yahut yan duvarında, çok sayıda kaburganın birkaç yerlerinden kırılmasıyla oluşan multipil kırıklarda, büyükçe bir thorax segmenti, teneffüsle serbestçe hareket eder duruma geçebilir. Bu hür thorax segmenti teneffüs hareketlerine aksi biçimde hareket eder. İnspirasyonda içe, ekspirasyonda dışa yanlışsız hareketlidir. Bu duruma “yelken göğüs” denir. segmentin paradoks hareketleri teneffüsü bozar ve oksijenasyonu azaltır. Şayet segment çok genişse olgu vefatla sonuçlanabilir.
2. Pleura boşluğunda birikmiş abselerin (empiyem) boşaltılması için bir costanın kısmen çıkarılması gerekebilir. Bunun için kostal kesimi periost kılıfından diseke edilerek çıkarılır ve periost yatağından insizyonla boşluğa girilir.
Thorax duvarındaki rastgele bir kesme sürecine thorakotomi denir. Bazen otojen kemik graftı için bir Costa modülü kullanılabilir (örnağin; bir mandibula tümörü çıkarıldıktan sonra mandilbulanın tamiri için ).
3. Costae cervicalis 7. servikal vertebra ile eklemleşmiş ek bir costa olarak insanların %0. 5’nde bulunur. Ekseriyetle caput, collum ve tüberkülleri, bir ölçü da corpus’ları vardır. Uçları özgür 1. costa ile birleşmiş yahut strenum’la birleşmiş olarak bulunur.
4. Costae lumbales, servikal costalardan daha sık oranda görülürler. Caput, collum, tuberculum ve çoğunlukla 5 cm’den kısa bir corpus’ları vardır. Bunların röntgen sinemalarında, vertebral seviyelerin ayırt edilmesinde yanlışlığa neden oldukları için klinik değerleri vardır. Tecrübesiz bir gözlemci bunları lumbal vertebra transvers çıkıntılarının kırıkları ile karıştırılabilir.
5. Onikinci costae yokluğu, seçkin görülür. Buna rağmen insanlarda 12. yahut 14. çift costa bulunması olağan kabul edilir.
6. Çatallı Costa (costae bifida): Çatallanma sternal uçta olur. Bu durumda sternumla üst 8 costa birleşmiş üzere görünür. Olgu çoğunlukla tek tarflıdır. Fakat bazen 8. costa, costae bifide olmaksızın da sternum’la birleşebilir.
7. Gençlerde costal kıkrdakların elastik olması, darbelerde costalar ve sternum’u kırılmaktan daha kolay koruyabilir. Yaşlılarda kıkırdaklar yüzeyel kalsifikasyon’a uğrar. Bu kalsifikasyon sonucu röntgen sinemalarında görünür duruma dönüşebilirler.
8. Costal kıkırdak ayrılması: Costa ucu ile costal kıkırdağının birbirinden ayrılması durumudur. Bazen alt costalardan birisinin (genellikle 10. costa’nın) kıkırdağı, bir üstündeki kıkırdağın alt kenarından ayrılabilir. Costa kayması denilen bu durum alt costa’nın kıkırdağının üstüne biner. Costa kayması genç bayanlarda çok görülür.
Sternum (Göğüs kemiği)
Sternum; göğüs ön duvarının orta kısmını oluşturan, hançer formunda, uzun bir spongiöz kemiktir. Sternum, önde orta hatta yalnızca deri, derialtı dokusu ve periost ile örtülmüştür.
Yetişkinlerde 15-17 cm.uzunluktadır. Kemik iliği incelemelerinde (sternal ponksiyon) kullanılan Sternum klinik değere sahiptir.
Sternum’un manubrium, corpus ve proc.xiphoideus olmak üzere üç kısmı vardır.
Manubrium sternum’un başka kısımlarına oranla daha geniş ve daha kalın olan üst kısmıdır. Clavicula’nın ön ucu manubrium ile eklemleşir.
Corpus sterni, sternum’un en uzun kısmı olup, manubrium’dan daha ince ve daha dardır. Manubrium ile corpus ortasındaki birleşmeye manubriosternal eklem denir. Bu eklemleşmedeki hafif açılanma, angulus sterni (Louis açısı) olarak isimlendirilir. İkinci kıkırdak kaburgalar bu seviyede sternum’a bağlanır. Bu özellik kaburga sayımında ehemmiyet taşır.
Proc.xiphoideus.sternum’un en küçük en ince en variasyonlu kısmıdır. Corpusa xiphosternal eklemle bağlanır.
Sternum Klinik Bilgi
1. Sternum’un kırılması nadir görülür. Çoğunlukla araba kazalarında göğsün direksiona çarpmasıyla kırılır. Enfazla sternal açı yakınında kesimli kırık formunda oluşur. Birçok olguda sternum’un ziyanlı ve ligamentleri kırık kesimlerinin dağılmasını önler. Bununla birlikte birtakım olgularda sternum corpusu manibriumdan ayrılarak geriye çekilir. bu durumda kalbin zedelenmesine yahut aorta’nın yırtılmasına, dolayısı ile mevte neden olabilir.
2. Kırık yaşları dolaylarında, erkeklerde processus xyphoideus kemikleşir. Bu şahıslar “midelerinin üstünde, daha evvel fark etmedikleri sert bir kitle oluştuğundan” şikayetle kanser korkusu ile doktora başvurabilirler.
3. Sternum hematolojist’ler için çok kıymetlidir. Zira bu kemikten kolay kolay kırmızı kemik iliği alınabilir. Kalınca bir iğne ile yapılan bu sürece “sternal ponksion” denir.
4. Kimi bireylerde sternum kısmen aşağı ve geriye hakikat girinti gösterir. Bu durumda kalb geriye gerçek baskı altındadır ve frontal göğüs sinemalarında geniş görünür. Ekseriyetle doğuştan olan bu duruma pectus excavatum (kunduracı göğüs) ismi verilir. Öbür kimi bireylerde bunun tam karşıtı olarak sternum kayık burnu üzere öne gerçek çıkıntı yapabilir. Bu tip göğüslere pectus carinatum (güvercin göğüs) denir.
5. Birçok durumlarda costaları saymak gerekebilir. Bunun için evvel sternum açısı bulunur. Açıya palpe eden parmak yana uazatılırsa bu 2. costayı gösterir. Bu noktadan başlayarak costalar aşağıya gerçek sayılır. Seçkin durumlarda sternum açısı 3. costa seviyesinde bulunabilir. Manibrium’un olağandan uzun ve incisura jugularis ile sternum açısı ortasındaki uzaklığın 6-7 cm olduğu hallerde bu durmdan kuşku edilebilir.
6. Açık kalp ameliyatlarında, sternum orta sınırdan kesilerek orta mediastinuma rahatça ulaşılabilir.
III. Cranium (Kafatası)
İnsan bedeninin, en üst durumdaki beyin ve duyu organlarını taşıyan kısmı caput (baş) olarak isimlendirilir. İşitme kemikçikleri ve lisan kemiği hariç toplam 22 kemikten oluşan baş iskeletine Cranium (Kafatası) denir.
Tüm omurgalılarda kafatasının neurocranium ve splanchnocranium olmak üzere iki kısmı vardır. Neurocranium, beyefendisinin yerleştiği cavum cranii’yi çevreleyen (kabaca saçlı deri altında kalan kısım) kafatası kısmıdır. Baş’ta saçlı deri dışında kalan kısım yüz (facies) olarak isimlendirilir.
Splanchnocranium yüz iskeletini oluşturan kafatası kısmıdır. İnsanlarda neurocranium, splanchnocranium’un 4 katı büyüklüktedir. Maymunlarda bu oran 1:1. at’ta l:5’dir. Neurocranium ⁄ splanchnocranium oranının büyüklüğü beyefendisinin gelişmişlik seviyesi ile yanlışsız orantılıdır.
Neurocranium dört tanesi tek (os occipitale, os sphenoidale, os frontale, os ethmoidale) iki tanesi çift (os temporale, os parietale), splanchnocranium ise altı tanesi çift (os maxilla, concha nasalis infetior, os palatinum, os zygomaticum, os nasale, os lacrimale) iki tanesi tek (os mandibula ve os vomer) kemikten oluşur. Neurocranium kemiklerinin çoğunluğunun tek, splanchnocranium kemiklerinin çoğunluğunun çift olduğuna dikkat ediniz.
Ossa cranii (Kafatası kemikleri)
l. Neurocranium kemikleri : 8 kemikten ibarettir.
a. Os frontale (alın kemiği)
Kafatasının ön üst kısmında yer almış, orbita’nın (göz yuvaları) üst kısmı ile alnın şekillenmesini sağlayan, sığ bir şapkayı andıran bir kemiktir.
Skuamoz, orbital ve nazal olmak üzere üç kısmı (Squama frontalis, pars orbitalis ve pars nasalis) vardır. Squama frontalis, frontal kemiğin dikey pozisyonda duran dış yüzü konveks, en büyük kısmıdır. Squama frontalis’in dış yüzünde orta çizginin iki yanında görülen kabartılara tuber frontale denir.
Tuber frontale’lerin aşağısında açıklığı aşağıya bakan, kavisli kaş çıkıntıları (arcus superciliaris) bulunur. İki arcus superciliaris ortasında kalan düz alana glabella denir.
Os frontale’nin squama frontalis’i içinde paranazal bir sinüs olan sinüs frontalis yer alır. Squama frontalis’i pars orbitalis’ten margo supraorbitalis ayırır. Sağ ve sol orbitaların tavanlarını oluşturan iki kemik lamı formundaki pars orbitalis’ler ortasında incisura ethmoidalis bulunur.
Margo supraorbitalis’in devamı biçiminde uzanan proc. zygomaticus. os zygomaticum ile birleşir.
Doğumda frontal kemik iki kesim halindedir. İki modül sutura frontalis (veya sutura metopica) ile birbirine bağlanır.
b. Os parietale (çeper kemik- duvar kemiği )
Neurocranium’un yan duvarları ve tavanının büyük bir kısmını oluşturan çift kemiktir. Tipik membranöz orijinli bir kemik olan os parietale müdafaa işlevine sahiptir.
Dış yüzündeki kabarıklığa tuber parietale denir. Kemiğin art üst kısmındaki delikten parietal emissar venalar geçer. Parietal kemik önde frontal kemikle sutura coronalis, geride oksipital kemikle sutura lambdoidea aracılığı ile birleşir.
c. Os occipitale (ardkafa kemiği)
Kafatasının art kısmını oluşturan tek kemiktir. Tabanında kafatası boşluğu ile omurga kanalını birbirine bağlayan for. magnum ismi verilen oval büyük bir delik bulunur.
Os occipitale, pars basilaris, 2 pars lateralis ve squama occipitalis olmak üzere 4 kısma ayrılarak incelenir. For. magnum’un önünde kalan pars basilaris, os sphenoidale’nin cismi – corpus- ile birleşir. Bu kısmın üst yüzü (cerebral yüz) oluk halinde olup clivus olarak isimlendirilir.
Alt yüzünde bulunan tuberculum pharyngeum’a raphe pharyngis ile lig. longitudinale anterius tutunur. For. magnum’un yanlarında yer alan pars lateralis’lerin alt yüzlerinde atlas’la eklemleşen condylus occipitalis’ter kondillerin önünde canalis hypoglossi gerisinde canalis condylaris bulunur.
Squama occipitalis. Oksipital kemiğin en büyük kısmı olup os parietale ve os temporale ile eklemleşir. Squama occipitalis’in dış yüzünün ortasındaki besbelli çıkıntıya protuberantia occipitalis externa denir.
İç yüzünün ortasındaki kabarıklığa da eminentia cruciformis denir. Protuberantia occipitalis externa’nın her iki yanında uzanan kavisli çizgisel çıkıntılar linea nuchae suprema superior et inferior olarak isimlendirilir.
d. Os temporale (şakak kemiği)
Neurocranium’un tabanı ve yan duvarlarının oluşumuna katılan çift kemiklerdendir. Os temporale kitlesi içinde işitme ve istikrar organını taşıması yanında birtakım damar ve hudutların geçişine imkan sağlaması nedeniyle farklı bir değere sahiptir.
Os temporale; pars squamosa, pars tympanica, pars mastoidea ve pars petrosa olmak üzere dört kısma ayrılarak incelenir.
1-Pars squamosa; temporal kemiğin en büyük kısmı olup ince bir yaprak halindedir. Dış yüzünün alt kısmından çıkarak öne yanlışsız uzanan çıkıntıya proc. zygomaticus denir. Proc. zygomaticus yanak kemiğinin proc. temporalisi ile birleşerek arcus zygomaticus’u oluşturur. Processus zygomaticus’un art alt kısmında altçene kemiğinin condili ile eklem yapacak olan fossa mandibularis bulunur.
2-Pars tympanica; temporal kemiğin en küçük kısmı olup porus acusticus externus (dış işitme deliği)’u çevreler, proc. styloideus etrafında bir kılıf oluşturur.
3-Pars mastoidea; temporal kemiğin art kısmını oluşturur. İçinde, cavitas tympani ile irtibatlı cellulae mastoideae bulunur. Pars mastoidenın aşağıya yanlışsız uzanan konik çıkıntısına proc. mastoideus denir.
4-Pars petrosa; kafatası tabanında, oksipital ve sphenoid kemikleri ortasına sokulan kama formunda bir kısımdır. Epey sert kompakt kemik yapısında olan pars petrosa içinde işitme ve istikrar ile ilgili yapılar bulunur.
Pars petrosa’nın bir zirvesi üç yüzü vardır. Alt yüzünden aşağıya-öne yanlışsız uzanan ince çıkıntıya proc. styloideus denir. Proc. styloideus’un ardında, canalis facialis’in dış deliği olan for.stylomastoideum bulunur. Art yüzün ortasında porus acusticus internus (iç işitme deliği) yer alır.
Pars petrosa içindeki orta kulağa ilişkin boşluk cavitas tympani olarak isimlendirilir. İşitme kemikçikleri (malleus. incus. stapes) bulunur. Pars petrosa içinde ayrıyeten, n. facialis’in geçtiği canalis facialis a. carotis interna’nın geçtiği canalis caroticus yer alır.
e- Os sphenoidale (kamamsı kemik)
Kafatasını oluşturan kemiklerin birçoğu ile eklem yapan sphenoid kemik, basis cranii (kafatası tabanı)’nin ortasında bulunur.
İzole olarak incelendiğinde kanatlarını açmış bir yarasaya emsal; basis cranii’de ise temas kurduğu kemikler ortasında bir kama üzere durur.
Os sphenoidale’nin 4 kısmı vardır:
1-Corpus ossis sphenoidalis (Sphenoid kemik cismi)
2-Alae majores (Büyük kanatlar)
3-Alae minores (Küçük kanatlar)
4-Proc. pterygoidei (Kanatsı çıkıntılar)
Kemiğin ortasındaki içi boş. kübik bir kutuya benzeyen kısma corpus denir. Corpus içindeki boşluk sinüs sphenoidalis olarak isimlendirilir.
Sinus sphenoidalis, paranazal sinüslerden biridir. Corpus’un üst yüzündeki tüm üst yüz oluşumları (tuberculum sellae, dorsum sellae, fossa hypophysialis vb.) bir Türk eyerini andırdığı için sella turcica olarak isimlendirilir.
Küçük kanatlar, corpusun ön-üst kısmından iki kökle başlayıp, öne ve yanlara gerçek uzanan trianguler oluşumlardır. Herbir kanadın iki kökü ortasında canalis opticus oluşur.
Corpusun yan yüzlerinden çıkarak dışyana ve kavis yaparak üste yanlışsız uzanan geniş sağlam çıkıntılara alae majores (büyük kanatlar) denir. Büyük kanatlar, fossa cranii media’nın büyük bir kısmını oluşturur.
Büyük kanatlar üzerinde damar ve hudutların geçişine imkan sağlayan kıymetli delikler for. ovale, for. spinosum, for. rotundum) bulunur. Büyük ve küçük kanatlar ortasında fissura orbitalis superior, büyük kanadın ön kenarı ile maxilia’nın orbital yüzü ortasında da fissura orbitalis inferior oluşur.
Kanatsı çıkıntılar (proc. pterygoidei), corpus ile büyük kanalların birleşme yerinden başlayıp aşağıya yanlışsız uzarırlar. Herbiri lamina mediatis et lateralis’ten oluşur.
Lamina medialis’in ucundaki çengel formlu çıkıntıya hamulus pterygoideus denir. Kanatsı çıkıntıların tabanı canalis pterygoideus (vidi kanalı) ile delinmiştir.
f. Os ethmoidale (kalbur kemik)
Ethmoid kemik neurocranium oluşumuna katılan tek kemiklerden biri olup, basis cranii’nin ön kısmında incisura ethmoidalis’e sokulmuş olarak sphenoid kemiğin önünde yer alır. Os ethmoidale, burun boşluğunun tavanı, dışyan duvarları, burun bölmesi ile sağ-sol orbitaların içyan duvarlarının oluşumuna katılır.
Etmoid kemik dört kısma ayrılarak incelenir.
Delikli bir levha biçimindeki horizontal kısmına lamina cribrosa denir. Buradaki deliklerden koku sonlarının fila olfactoriusları geçer.
Yassı, ince, dört köşe bir levha biçimindeki dikey kısmına lamina perpendicularis denir. Lamina cribrosa’nın iki yanına bağlanmış yan kitleler, labyrinthus ethmoidalis olarak isimlendirilir. Labyrintler içinde ethmoidal havalı hücreler (cellulae ethmoidales) bulunur. Burun, üst ve orta konkaları da etmoidal labirintlere aittir.
2. Splanchnocranium kemikleri (Yüz kemikleri)
a. Os maxilla (üstçene kemiği):
Neurocranium iskeletinde sphenoid kemiğin “anahtartaş” rolünü üstlenmesi üzere, maxilla’da yüz kemikleri ortasında anahtar rol üstlenmiş çift kemiktir.
Herbir maxilla, başka maxilla ile birleştiği üzere, os nasale, os zygomaticum, concha nasalis inferior ve os palatinum’la da eklemleşir.(yüz kemiklerinden yalnızca mandibula maxilla ile eklemleşrnez).
Maksilla ağız boşluğunun tavanını orbita’nın tabanını burun boşluğunun tabanı ve dışyan duvarının oluşumuna katılır. İçinde, paranazal sinüslerin en büyüğü olan sinus maxillaris bulunur.
Maxilla’nın bir corpus’u, dört çıkıntısı vardır.
Corpus maxillae (üstçene kemiği cismi); maxilla’nın merkezi kısımlı olup içinde sinüs maxillaris bulunur. Corpusun; ön yüzü , infratemporal, orbital ve nazal olmak üzere 4 yüzü vardır. Ön yüz ile orbital yüzü birbirinden ayıran margo infraorbitalis’in aşağısında görülen deliğe for.infraorbitalis denir. Orbital yüzde, bu deliğe bağlanan canalis infraorbitalis bulunur.
Proc. frontalis üste hakikat uzararak os frontale ile eklemleşir.
Proc. zygomaticus, corpustan dışyana yanlışsız uzanan irregüler piramidal bir çıkıntı olup os zygornaticum ile eklem yapar.
Proc. alveolaris, corpusun aşağıya hakikat bir uzantısı olup karşı taraf maksilla ile eklemleşerek arcus alveolaris superior (üst dış kemeri)’u oluşturur.
Proc. palatinus; maksilla cisminin içyan yüzünün en alt kısmından çıkarak içyana yanlışsız horizontal olarak uzanan kalın, sağlam bir çıkıntıdır. Karşı eşi ile birleşerek palatum durum (sert damak) ve burun boşluğu tabanının ön 2/3’ünü oluşturur.
b. Os zygomaticum (elmacık kemiği)
Kafatasının en güçlü kemiklerinden biri olup orbita’nın alt-dış kısmında yer alır. Splanchnocranium ile neurocranium ortasındaki ilişkiyi kuran bir köprü kemik olarak kabul edilir. Os zygomaticum, proc. frontalis’i ile frontal kemiğe, proc. temporajis’i ile temporal kemiğin proc.zygornaticus’una, gövdesi ile de maksillaya bağlanır.
c. Os lacrimale (gözyaşı kemiği);
Orbita’nın içyan duvarında, maxilla’nın proc. frontalis’inin gerisinde yer alan ince bir kemiktir. Sağ-sol iki tanedir.
d. Os nasale (burun kemiği);
Çift, yassı küçük kemikler olup, maksillaların proc. frontalis’ lerinin ortasında yer alır.
e. Os palatinum (damak kemiği);
Maxillalar ve sphenoid kemiğin pyterigoid çıkıntıları ortasında yer alan L halinde çift kemiktir. Kemiğin yatay duran kısmına lamina horizontalis, dik duran kısmına ise lamina perpendicularis denir.
Lamina horizontalis, sert damağın 1/3 art kısmını, lamina perpendicularis ise burun boşluğunun dışyan duvarının art kısmını oluşturur. Lamina horisontalis’in posterolateral açısına yakın olarak bulunan delikler foramina palatinae majores et minores olarak isimlendirilir. Bu deliklerden a. palatina descendens, n. palatinus majör et minor’un kolları çıkar.
f. Concha nasalis inferior;
Burun boşluğunun dışyan duvarında yer alan, alt conchanın oluşumunu sağlayan farklı bir kemiktir.
g. Mandibula (altçene kemiği);
Mandibula yüz iskeletini oluşturan kemiklerin en büyüğü ve en sağlamı olup baş iskeletinin de tek hareketli (işitme; kemikçikleri ile lisan kemiği hariç tutulmuştur) kemiğidir.
Mandibula’nın sağ-sol yarımları gelişim esnasında symphysis mentide birleşmişlerdir. Mandibula, corpus ve ramus mandibulae olmak üzere iki kısımdan oluşur.
Corpus ve ramus ortasında oluşan açıya angulus mandibulae denir. Herbir ramus’un üst ucunda, derince bir çentik olan incisura mandibulae ile birbirlerinden ayrılmış iki çıkıntı bulunur. Bunlardan, ince ve önde olanı proc. coronoideus, kalın ve artta olanı proc. condylaris olarak isimlendirilir.
Os temporale’deki fossa mandibularis’le eklemleşen proc. condylaris’in yuvarlak ucuna caput mandibulae denir. Ramus mandibulae’nin iç yüzünde görülen for. mandibulae, canalis mandibulae ile uzarır. Bu kanal corpustaki for. ment
Was this helpful?
0 / 0
