TÜRKİYE’’DE İNSANLARIN %70 ‘İ KONUTTA ÖLMEK İSTERKEN NEDEN HASTANELERDE ÖLÜYOR?…
Mevt insan varlığını hayat karşısında varoluşsal nedenleri düşünmeye zorlayan en temel ve en belirleyici olgudur. Mevt, bir kayıptır tasamızı, yasımızı tam olarak yaşarsak büyüme ve yenilenme için bize bir araç olur.
T.S.ELIOT “Tüm araştırmalarımızın sonu, başladığımız yere ulaşmak ve orayı birinci kere tanımaktır’’ der. Geçiciliğimizin, sonluluğumuzun ömürlerimize kattığı değersel manaları kavramak için, kesinlikle mevti kabul etmek, onu anlamak zorundayız.
Gelişen çağdaş teknolojiler sayesinde artan ömür müddeti ve kanser hadiseleri yanında yalnızlaşan bir toplum içinde yaşamaya başladık. Hasta ile tabip teknoloji ile anında ulaşılabilir bir nokta da lakin bir o kadar da uzak. Doktorlar her geçen gün artan ve yaşlanan dünya nüfusu nedeni ile bakım hastaları ve vefat kavramı ile daha fazla karşılaşmaktadırlar. Hepimiz bugün olmasa da günün birinde hasta yahut hasta yakını olarak sıhhat hizmetinin alıcısı pozisyonunda olabiliriz.
Kişilerin son periyotlarına ilişkin kararlarına hürmet gösterilmemesi; örneğin gerçeğin saklanması, , vefattan konuşmanın tabu olması bize maniler koymaktadır. Bu çalışmanın emeli türk beşerinin isteklerini saptamak, dünya ile kıyaslamak bu günden geleceğe projeksiyon yaparak öncü olabilmektir.
Ülkemizde sağlıklı şahısların, hatta son devir hastaların mevt yeri tercihleri konusunda çok fazla çalışma bulunmamaktadır. Bu anketin birincil emeli, mevt yeri tercihleri ve ömür sonunda hasta ve hasta yakınlarının beklentilerini saptamaktır.
METHOD
Verilerin Toplanması ve İstatistiksel Tahlili: Araştırmanın emeline uygun olarak hazırlanan anket soruları, 24 Kasım 2016’da doktorsitesi.com üzerinden surveymonkey kullanılarak internet kullanıcılarına ulaştırıldı., 26 gün boyunca devam etti toplumsal medya kullanıcısının verdiği yanıtlar sonucunda ortaya çıkan bilgiler SPSS programı yardımıyla tahlil edildi.996 kişi ankete katıldı. 736 kişi sorulara tam olarak yanıt verdi.
SONUÇLAR
Demografik tahlilde %34.0 kişi 30-39 yaş bandında, % 32.6 kişi 20-29 yaş aralığında.. %59.6 kişi üniversite mezunu, %56.8 kişi evli, %35.2 kişi bekar. %46.2 kişi özel dal çalışanı %22.8 kişi memur olarak saptandı.
6 kişi eğitim düzeyini işaretlemeden geçmiştir, 15 kişi uygar durumunu açıklamamış, 40 kişi çalışma durumunu belirtmemiştir..
Ankette;.sağlığın tarifi sorusuna % 93.3 kişi Dünya Sıhhat Örgütünün (DSÖ) yeni tarifine uygun olan ‘’Fiziksel, ruhsal ve toplumsal olarak var olma halidir’’ şıkkını işaretledi.
Kaliteli bir ömrü nasıl tanımlarsınız sorusuna %37.0 kişi sıhhat, huzur ve paranın bir
arada olması, %23.4 içinde yaşadığım sosyo-kültürel ortamda kendimi âlâ hissetme hali, %23.4 amaçlarımı, beklentilerimi sağlıklı yapabilme durumudur cevabını verdi.
Aniden kendinizde ya da sevdiğiniz bir insanın kanser olduğunu öğrendiniz. birinci süreçte ne hissedersiniz, sorusuna %66.6 kişi; kendime ve sevdiklerime yardımcı olmak için profesyonel en güzel sıhhat hizmetini araştırmaya başlarım.cevabını verdi.
Yakınınız/ sevdiğiniz kişi bakıma muhtaç bir hastalığa yakalandı, onun son periyodunda bakımını nerede yaptırmak istersiniz.? sorusuna %67.8 kişi; konutta profesyonel bir yardım eşliğinde sevdikleri ile bir ortada olmasını isterim. Acil durumlarda sıhhat grubunun şartları oluşturmasını isterim. Acil bir durumda ona yardım edememekten korkarım.dedi. %0.8 kişi ;devlet garantisinde olan bir bakım konutuna yerleştiririmi seçti.
Yaşam sonu yada vefatı düşündüğünüzde size en yakın olanı işaretleyiniz sorusuna %41.0 kişi; en çok son dönemimde ağrı ve dindirilemeyen ızdıraplar içinde ölmekten korkuyorum, %28 kişi; bana en uygun olan gereç medikal ekipman ve ilaçların hakikat kullanıldığından emin olmak istiyorum dedi.
Türk toplumu içinde Mevt sizce tabu mudur konuşulur mu? sorusuna %37.2 kişi çok sık konuşulur. %33.8 kişi bazen konuşulur %6.4 kişi vefat hiç konuşulmaz Tabudur. diye yanıtladı.
Ölümcül bir hastalığınızın son dönemindesiniz aşağıdaki şıkları kıymet sırasına nazaran sıralayınız sorusuna Bireylerin birinci sıradaki tercihleri %67.42 kişi dayanılmaz ağrılar çekmek istememekte ve %%66.78 kişi. hastalığı konusunda her türlü bilgiyi tabibinden almak istemektedir. %59.40 kişi , diğerlerine yük olmak istememektedir. %56.76 ölürken fizikî ve duygusal yeteneklerinin kaybolmasını istememektedir.
Nerede ölmeyi tercih edersiniz sorusuna %69.4 kişi konutu %12 9 kiş hastanede özel bir odayı tercih ederken %10.1 kiş hastanede tam teşekküllü bir ağır bakımda ölmeyi %6.5 palyatif merkezde yalnızca %1.1 kişi huzur meskeninde ölme tercihini işaretledi.
Palyatif bakım ’’ Kanser, inme, Alzheimer, demans üzere bakım hastalarına ve hasta yakınlarına takviye hizmetidir. Hastanın acılarını hafifletmeye ve onu rahatlatmaya odaklıdır. Hastaya gereksiz acı verecek tıbbi müdahalelerden kaçınarak (yaşam mühletini kısaltmadan / mevte sürüklemeden) son devrini sakin, rahat ve kaliteli bir ortamda ruhsal ruhsal ve toplumsal bütünlük içinde geçirmesini sağlar.’’ tarifinden sonra yakınlarınız için bu bakımı almak ister miydiniz ? sorusuna %89.53 kişi isterim derken bu bakımın nerede verilmesini tercih edersiniz sorusuna %57.96 konutta verilmesini tercih etti
%45.07 kişi kanser hastalarının son periyotlarında gereğince tedavi edilmediğini düşünürken, yalnızca %9.39 kişi gereğince tedavi edildiğini düşünüyor.
Morfin üzere ağrı kesici ilaçları bağımlılık olarak görenlerin ve kullanmak ve kullandırmak istemeyenlerin oranı % 7.19 da kalırken, bu ilaçların kesinlikle kullanılması ve reçetelenmesi gerektiğini düşünenlerin oranı %24.94 de kaldı.
Yaşam sonu tercihlerinde %83.23 kişi onur içinde ağrısız, acılarının dindirilmiş bir formda sakin ve huzurlu bir biçimde etraflarında aile ve sevdikleri ile beraberken ölmek istediklerini belirttiler. % 67.1 kişi konutta, %13.9 kişi palyatif merkezde, % 10.6 hastanede özel bir odada yalnızca %7,7 ağır bakım, yalnızca %0.7 si bakım konutunda ölmeyi tercih etti.
TARTIŞMA VE YORUM
Yapılan anketler ve bilimsel çalışmalar insanoğlunun mevt yeri tercihlerinde pek çok faktöre işaret etmektedir Bunlar en önemli:
Sosyodemografik faktörler Hastanın toplumsal ortamı ve yaşama düzeni( yaş, cins, uygar durumu ve sosyo-ekonomik statü )
Etiyolojik faktörler (altta yatan vefat nedeni)
Ekolojik faktörler Kırsal / kentsel hayatlar / hastane yoğunluğu, gayri resmi bakım veren takviyesine sahip olmak, bakım verenin sıhhat durumu ve duygusal kapasitesi ayrıyeten bakım verenin hastaya bakma kapasitesi.ve gönüllülüğü.
İlave olarak;
Semptom idaresi ve denetim ihtiyacı, buna uygun uzmanı hakikat vakitte erişim gereksinimi.
Hastanın saygınlığını kaybetme korkusu ,
Evlerde yanlışsız tıbbi ekipman bulunması, gerçek kullanılması, palyatif bakım hizmetlerinin varlığı ve ulaşılabilirliği,
Hastanın ve hasta yakınlarının hastanelerle ilgili tecrübesi.
Hastanın ve hasta yakınının vefat ve ölme konusundaki dini inancını içeren bakış açısıdır.
L’observatoire national’in 2013 raporuna nazaran, Fransada 10 şahıstan 8’i konutta ölmeyi tercih etmesine karşın birçok kişi hastanede ölüyor. 2 vefattan 1’i hastanede gerçekleşiyor. ve belirleyici faktörler şöyle sıralanmakta;
Evli erkekler hastanede ölüyor.
Çok genç ve çok yaşlı bireyler bekar yahut boşanmışlarsa meskenlerde ölüyor.
Kadınlar daha çok huzur meskenini tercih ediyorlar ve daha uzun yaşıyorlar.
Evde ölenlerin birden fazla yaşlı ve 90 yaşın üzerinde.
Tüm Avrupada kentte yaşayanların birçok hastanelerde ölüyor.
Özellikle kanserden ölen hastaların büyük çoğunluğu öteki ülkelere nazaran Fransa ve İsviçrede hastanede ölüyor.
Serebro vasküler hastalıktan vefatlar Avrupada en yüksek sayıda Fransa ve İngilterede hastanede gerçekleşiyor.
Son yirmi yılda vefat yeri tercihlerini etkileyen faktörler incelendiğinde bunların değişmediği saptanmış.
Özellikle kent hayatında kanser hastaları, Serebrovasküler hastalıktan(beyin damar hastalıkları) vefatlar, Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH ) üzere solunumsal hastalıklar ve multipl skleroz, Amiyotrofik Lateral Skleroz (ALS) üzere nörolojik hastalar hastanede ölüyor. Kırsal bölgelerde hastanede vefat daha seyrek. Kanserden ölümlerin Hollanda da %30, Fransada %70’i hastanede gerçekleşiyor. Hasta ve hasta yakınlarının birçok konutta ölmeyi tercih etseler ve istemeseler de tüm palyatif bakım mesken hemşirelik hizmetleri konusundaki gelişmelere karşın son 20 yılda hastanede vefatlar sabit kalmış ve konutta ölümlerin sayısı artmamıştır. Yalnızca 3 vefattan 1’i konutta gerçekleşiyor. Çoklukla kardiyak kökenli bir pil (pace) yada stend takılmasını takiben, sirkülasyon sistemi bozukluğu, parkinson ya da mental sorunu olan bireyleri meskende kaybediyoruz. Fransızların %60‘ı hastanede ölüyor. Bunların %30 ‘u ömrünün son 30 gününü hastanede geçiren şahıslar, %60 ‘ı ise ölmeden bir gün evvel hastaneye geliyor. Öbür bir deyişle 3 bireyden biri son 1 ayını konutta değil hastanede geçiriyor. Huzur meskenlerinde ölenlerin sayısı ise1990 %8 iken 2010 %11.5.
Türkiyede bizim yaptığımız bu çalışmanın sonuçlarına nazaran %67.1 kişi yani 10 bireyden yaklaşık 7 ‘si meskende ölmek istemesine karşın %67 hastayı hastanelerde son seyahatine uğurluyoruz. (veri hasta mahremiyeti yasası nedeni ile vefat bilgi sisteminden sözel olarak alındı. Hastanede vefatları ağır bakım yada servis olarak detaylandırmadığımız için ağır bakımda ölen bireylerin bilgileri eksik).
Bu sabitliğin nedenleri nedir ? konuttaki ölümlere frenin nedenleri nedir ?
Fransada en büyük eksiklik yardımcılardan yardım alma sorunu. Bu eksiklik nedeni ile hasta yakınları istemeseler bile hastalarını hastaneye transfer etmek zorunda kalıyorlar, en büyük sorun hafta sonu ve gece bakım sorunu nedeni ile hasta bakımında sürekliliği sağlayamıyorlar. Bu nedenle beşerler meskende ölmek isteselerde maalesef hastanelerde ölüyor. Türk toplumunda ise evvelden konutta bakma daha fazla iken, artan ömür müddeti nedeni ile 95 yaşındaki annesine bakmak zorunda kalan çocuğun 75 yaşında ve ek hastalıklı olması bakım sorunu hastanede ve ağır bakımda ölümlerin sayısını arttırıyor.
Ayrıca, hayat sonuna yaklaştıkça hastaneye gitme süreçlerinin artması. kişinin gereksinimine nazaran hizmet etmenin artması, yalnız yaşayanlar için hastane hizmetlerinin kolaylığı, bilhassa kanserli hastalara ayrılan yatakların hastanelerde artmasını da sayabiliriz.
Evde vefat daha sakin, daha az insanlık dışı, daha az müdahaleli, daha az teknik ve doğal bir formda gerçekleştiği için beşerler konutta vefatı tercih etmesine karşın;
Bakım uyumundaki eksiklikler; hayat sonundaki bakımın çok komplex olması nedeni ile ömür sonundaki gerçekliğe adapte edilememesi,
Öngörü ve bağlantı eksikliği,
Ağrı idaresinin düzgün yapılmaması ve bu bahisteki bilgi eksikliği,
Mobil palyatif bakım, meskende bakım takımı yahut geriatri ile uğraşan takıma erişim eksikliği,
Aile doktorlarının vakit sorunu
Ayrıca hasta ve hasta yakınının hekimi beklemek istememesi, hastaların son devirlerini meskende değil hastanede geçirmelerine neden oluyor.
Kanser hastalarının vefat yeri tercihi hakkındaki bilgilerimiz ise yetersiz. Higginson ve ark larının İngiltere’de 18 çalışmayı taradığı çalışmada hayat sonu bakım ve vefat için hastaların %50’sinden fazlasının meskeni tercih ettiğini saptamışlar. Bilhassa yakınların yorgunluğu ile ilgili meseleler ortaya çıktıkça terminal basamaktaki kanser hastaları için hastanede mevtin kabul edilebilirliği vakitle artabilmektedir. 160 ölümcül kanser hastası üzerinde yapılan bir çalışmada, ise %53’ü konutu, %29’ u hospisi, %14’ü hastaneyi ve %3’ü de meskende hemşire bakımını tercih etmişlerdir.
ABD’de 1994’de ölümlerin %17’si meskende gerçekleşmiştir. Konutta ölenlerin birden fazla kanser yahut AIDS hastalarıdır. Birtakım çalışmalar bu hastaların daha genç olduğunu bildirirken, öteki çalışmalar daha çok 65 yaş üzeri şahısların hayatlarını meskende kaybettiğini bildirmektedir. Konutta ölenler daha üst bir toplumsal sınıfa mensup ve/veya daha fazla ekonomik kaynaklara sahiptir. Onlar ve aileleri yakında ölecekleri gerçeğini bütünüyle kabul etmişlerdir. Bir bakım vereni vardır, yalnız yaşamazlar, onlarla birincil olarak ilgilenen akrabaları sağlıklıdır. Hastanın öz bakımı mesken içinde karşılanabilmektedir.
Türkiye’de S:Aksoy ve ark. yaptığı 200 yetişkin üzerinde yapılan ulusal bir araştırmanın sonuçuna nazaran, %47’si konutta bakım verenleriyle ölmeyi tercih ederken, %53’ü daha güzel bakım alabileceklerini düşündükleri hastanelerde ölmeyi tercih etmişlerdir.
R Durusoy ve ark larının 150 kanser hastası üzerinde yaptıkları çalışmada ise yalnızca %63 tabipten hastalıkları ile ilgili tüm bilgiyi açık ve net olarak duymak istediklerini belirtirken , Bizim çalışmamızda ise bu soruya cevap %66.78 kişi hastalığı konusunda bilgiyi almak istediğini belirtmiştir. Durusoyun çalışmasında ömrün sonunda %91 i ani mevti tercih etmekte, %75 i ise son dakikalarda hiç bir teşebbüs yapılmasını istememektedir. %92 si hayat sonunda hastanede hekimi ve ailesini yanında isterken %71 i konutu ve aileyi tercih etmiştir. %30 kişi konuttan fazla kendilerini hastanede daha inançta hissettiklerini belirtmiştir. Hastaların tümü dini ritüeller ile ani, ağrısız bir vefat istemektedirler. Bu çalışmada kent de yaşayan hastalar kırsal kısma nazaran 2.7 kat daha fazla hastanede mevti tercih etmiştir, Uzun vakittir kanser hastası olan bireyler %72 oranında mevt yeri olarak hastaneyi tercih ederken Bizim çalışmamızda bu oranın tam karşıt olmasının nedeni sağlıklı bireylerde anketin yapılmış olması olabilir. Hastalık devrinde kişi hekimini ve hastane ortamını tercih etmektedir. Bu tercih kişinin hastalığının uzun olması tabibi ile kurduğu bağ oranında mesken ortamı hastane ortamına değişim göstermektedir..
Yaşamın sonunda spiritüel ve dini eğilimler artar, beşerde sorgulamalar başlar . İç sorgulamalara en kolay tahlil inançtan gelir. Ömür sonunda hayatın manası sorgulanmaya başlar.
SONUÇ
Palyatif bakım, hastanın fizikî, ruhsal ve toplumsal gereksinimlerine cevap verir. Bu çerçeve, hastanın ailesine matem noktasında dayanak vermeye kadar devam eder. Palyatif bakımın gayesi, hasta ve ailesinin ömür kalitesini olabildiğince üst seviyeye yükseltmektir. Hastalar ve aile üyeleri, beklenen vefatla boğuşurken bazen çeşitli ahenk problemleri yaşayabilmektedir. Mevte ahenk; hastaların ve ailelerin tecrübeleri, mevtin uzun ve kronik bir hastalık sonunda mı, yoksa apansızın yıkımla sonuçlanan bir hastalıklamı, yoksa beklenmeyen bir kaza sonunda gelmesine bağlı olarak değişmektedir.
Hastalığın başından vefat gerçekleşene dek geçen müddette ailenin ihtiyaçları değişebilmekte ve farklı formlar alabilmektedir. Bu nedenle aile bireyleri güçlerini istikrarlı kullanmak ve onlara en çok gerek duyulan anda işe yaramaz hale gelecek kadar kendilerini tüketmemek durumundadır.
Evde Ölüm
Kanser hastalarının yaklaşık üçte ikisi, kendi konutlarında ölmeyi tercih ettiklerini söz etmişlerdir. Konutlarında ölen terminal kanser hastaları burada fizikî ve duygusal rahatlık bulmaktadır. Mesken, insanın kendisini inançta hissettiği bir yerdir. Ayrıyeten emin ve daima bir kimlik sağlar. “Ev ölmek için en uygun yerdir” kanısı birçok hizmet sağlayıcısı ve pratisyenin zihninde sağlam bir yer edinmiştir.
Bizim çalışmamızdada %65.63 kişi konutta profesyonel bir yardım eşliğinde sevdikleri ile bir ortada olmasını isterim. Acil durumlarda sıhhat takımının şartları oluşturmasını isterim. Acil bir durumda ona yardım edememekten korkarım karşılığını seçtiler. Bakım verenler, yanlışsız bakımı sağlayamayacaklarından yahut acil durumlarda ne yapacaklarını bilememekten korkmaktadırlar. Pek çok çalışma, konutta bakımın birincil kaidesinin istekli ve başarılı bakım verecek bireylerin varlığı olduğunu belirtmektedir , hasta yakınları semptomların nasıl giderilebileceğini bilmek ve daima ve süratli profesyonel dayanağın temininden emin olmak istemektedir.
Hinton’un (1994) St. Christopher Konutta Bakım programındaki hastalarla ömürlerinin son sekiz haftasında yaptığı çalışmada hastaların %17’sinin ruhsal belirtiler gösterdiği saptanmıştır. Hastaların %11’i ise aşikâr oranda acıya, depresyona, zayıflığa yahut kaygıya bağlı olarak ortaya çıkan düşünceler yaşamıştır. Konutta ölme sürecini yaşayanlar dikkate bedel oranda daha çok kaygı ve depresyon yaşadıklarını lisana getirmiştir.
Aile üyeleri meskende ölmekte olan hastalarla ilgilenmek durumunda oldukları halde, her vakit hasta ve aile üyeleri ortasındaki bağ istenen yahut ülkü ölçüde olmayabilir. Önemli hastalıklarla çaba eden aileler en az hastalar kadar çeşitli kasvetler yaşamaktadır. Terminal periyottaki kanser hastalarına bakım veren aile üyelerinin yarıdan fazlası bakım veren rolüyle ilgili gerilim yaşamakta ve dörtte teğe yakını hastanın acı çekmesini kendileri için bir huzursuzluk kaynağı olarak görmektedir. Bunlar ayrıyeten hastalığın seyrine yönelik belirsizlikle ilgili kahır yaşamanın yanı sıra hastanın depresyonu ve öfkesiyle baş etmedeki yetersizlikleri nedeniyle eza yaşamaktadır.
Bir öbür araştırmada ise, anne, babası yahut eşlerine bakım verenler ortasında kendilerinde gelişmekte olan kanserin birinci belirtilerini fark eden az sayıda olgu bulunmuştur. Bu bireyler kendilerini (zaman ve enerjilerini) ölmekte olan bireye adamak zorunda hissetmişler ve baktıkları kişinin vefatına kadar kendileri için tıbbi bakıma başvurmamışlardır.
Doyle, meskende ölmekte olan hastaların hastanede ölmekte olan hastaların yaşadıkları kaygıların yanında öbür dehşetleri olduğunu ortaya koymuştur:
• Hastanın her gün yorgunluk ve gerilim belirtileri gösteren ailesinin sıhhatine ait tasaları bulunmaktadır.
• Kendisi için değilse bile ailesi için daha âlâ olmasına karşın tekrar hastaneye yatırılmaktan korkar.
• Konutta, bir sıhhat çalışanı olmadığında ortaya çıkacak krizlerden korkar ve tabibi çağırmanın gerekli olduğu semptomları merak eder.
• Hasta, altına kaçırdığı vakit uykusuz yahut karmaşık olduğu vakitlerde konutta hastanede olacağından daha rahatsız olur.
• Meskendeki karar sistemlerinden dışlandığını hisseder ve onun olmadığı yerlerde hakkında yapılan konuşmalardan, kapı ardında hekimle yapılan konuşmalardan rahatsız olur.
• Hastalığının çocukları ve torunları üzerindeki tesirinden telaş duyar ancak yeniden de onlarla hiç olmadığı kadar çok bir arada olmak ister.
Eğer o ana kadar planlanmamışsa, vefat yaklaşırken aile cenazeyi planlamak isteyebilir. Cenazeyi kişinin hayatını kutsamak olarak düşünmek genelde yararlıdır. Ailenin cenazeyi planlamasının kıymetli ölçüde sağaltıcı kıymeti vardır. Aile üyeleri, hastanın irtibat biçiminin mevt yaklaştıkça değişebileceğinin farkında olmalıdır. İlaçlara, hastalığa ve gelmekte olan mevt farkındalığına bağlı olarak karmaşa ortaya çıkabilir. Şuur seviyesindeki bu değişimler ailede bakım verenlerin baş etme maharetleriyle ilgili olarak en çok telaş ve güvensizlik yaşadıkları vakitte olabilir.
Ölümcül hastalığa sahip olanların bakımında temel emelin, hastanın fizikî ve ruhsal istikametten rahatlığın sağlanması, bu süreç içerisinde de her hastanın kişiliğinin ve bedelinin korunması, kendini inançta hissetmesi, kâfi tedavi ve bakımı alma ve acı çekmeden huzur içinde ölme hakkı bir gereklilik değil insan hakkıdır.
Ülkemizde terminal periyottaki hastalar için hospis ya da palyatif bakım ünitelerine duyulan gereksinim bugün daha da artmıştır. Palyatif bakım, terminal devirdeki hastaya bu seyahatinde somatik ve ruhsal belirtilerin hafifletilmesi ve psikososyal, varoluşçu ve ruhsal açılardan hayat kalitesinin yükseltilerek onurlu mevte hazırlanmasının desteklenmesidir. Bu süreç de çağdaş palyatif bakım anlayışı sadece hastaya odaklanmakla kalmaz, tıpkı vakitte hastalık sürecinde olduğu kadar kayıp ve yas sürecinde de hasta yakınlarının desteklenmesi hedeflenir.
“Ölümün tek güzelliği, bir daha olmayacak olmasıdır” diyor Nietzshe. Kaliteli vefat olabilir mi? Vefatın kıyısında olan hastaların fizikî semptomları denetim edilerek, destekleyici tedaviler ile, sevdikleri bireylerin bulunduğu ortamlar ile onlara en azından huzurlu bir ortam sağlayabiliriz. Bu son periyotta artık tedavi grubunun, hastanın ömür kalitesi kadar “ölüm kalitesini” ve “iyi ölümünü” de düşünmesi gerekmektedir.
Huzurlu/ kaliteli vefat; hastaların son vakitlerini nerede geçirmek istediğiyle yani vefat yeri tercihiyle de yakından ilgilidir. Bizim çalışmamızda da 10 şahıstan 7 kişi konutta ölmek istediklerini belirttiler. Literatürlere baktığımızda de gerek doğu gerek batı toplumunda, hastanın konutunda vefat etmesinin daha uygun olduğu inanışı yaygın ve tercih edilendir. Maalesef istek bu istikamette olmasına karşın hastaların 3 de 2 si hastanelerde ölmektedir.. Terminal devirdeki pek çok hasta yakınına “Tıbben yapacak bir şey kalmadı, hastanızı meskeninize götürün” tabiri, geçmişte daha çok söylenmesine karşın günümüzde ağır bakımların artması, gelişen çağdaş teknolojiler ve ilaçların tesiri ile teşebbüs yapılmaksızın ani beklenmedik bir vefat ya da yaşa bağlı ‘’eceliyle ölüm’’ tarihe karıştı. Hastaları ağır bakımlarda makinalara bağlı yapay olarak tüm organlarına takviye vererek yapılan teşebbüsler ve sevdiklerinden uzak bir formda son seyahatine uğurluyoruz. Sanki meskende ölmek daha mı güzeldir? Niye bireyler konut de ölmeyi tercih ederken ağır bakımlarda yahut hastanelerde vefata gidiyor. Meskenimiz, odamız, yatağımız hepimiz için inancın, konforun, huzurun, rahatlığın simgesidir. Hele bir de o konutun içinde varlığından güç aldığınız yakınlarınız sevdikleriniz yanınızda ise…Ama sağlıklı iken istenen bu istek sıhhatin kaybedilmeye başlanması ve bilhassa uzun sıkıntı ve herkes için külfetli geçen kanser evresinden sonra varılan terminal periyotta hastaların büyük kısmı yakınlarını, meskende kendisine bakmanın külfetinden kurtarma yahut daha uygun bir bakım alabileceği inancıyla hastaneye götürmeyi tercih etmekte ve oradan çıkamamaktadırlar.. Birtakım terminal devir hastalarının aileleri de emsal kanıdan hareketle tükenmişlik eşliğinde ne yapacaklarını bilememenin ezası ile hastalarının son günlerini hastanede geçirmesini tercih etmektedir. Zira konut şartlarında terminal devirdeki bir hastanın çoklu sıhhat sıkıntıları karşısında ne yapacağını bilmek, hastayı rahatlatabilmek, tıpkı vakitte günlük rol-sorumlulukları yerine getirmek, daima artan bir bakım yükünü kaldırabilmek ve hakikat bakımı sürdürebilmek hiç de kolay değildir.
Evde ya da Hastanede Vefata Alternatif Olarak Hospisler
“İnsanlar ömürlerinin sonunda, dayanılmaz ağrılar çekmek zorundalar mı? Artık manasını yitirmiş araç-gereçler, tıbbi uygulamalar ve yalnızlık hayatın son evresine damgasını vurmak zorunda mı? Hayır, mevt farklı olabilir, insanca ve onurlu…” Cicely Saunders bunu 55 yıl evvel saptadı ve palyatif bakımın öncüsü oldu., bu bahiste Türkiye olarak yol katettiğimizi söyleyemem . gitgide artan çağa uygun bir ritimle makus sona yanlışsız gidiyoruz.
ABD, Kanada ve Avrupa ülkeleri başta olmak üzere birçok ülkede, terminal devir hastalarının hayat kalitesi ve vefat kalitesini arttırmak için hospisler kurulmuştur. Hospisler; tedavisi mümkün olmayan hastalık tanısı olan terminal periyottaki hastalara ve onların ailelerine yönelik özel eğitimli bir takım tarafından verilen, destekleyici ve rahatlatıcı bakım uygulamalarının yapıldığı kurumlardır. Hospislerin gayesi; ne mevti hızlandırmak, ne de ömrü uzatmaktır! Bilakis onaylanan hayatı ve kabullenilen vefatı, olağan sürecinde sona erişimi huzurla sağlamak ve ömür kalitesini arttırmaktır. Hospislere terminal periyottaki kanser hastaları kadar, musküler distrofi ve ALS üzere nörodejeneratif hastalıklar, son periyot böbrek yetmezliği, son periyot kronik obstrüktif pulmoner hastalık üzere hastalıklara sahip hastalarda kabul edilmektedir.
BİRAZ DA TÜRKİYE’DEN İSTATİSTİK
Ülkemizde 2013 yılından itibaren kullanılmakta olan Ölüm Bildirim Sistemi (ÖBS) ile ulusal düzeydeki ölüm kayıtları düzenli olarak tutulmaya başlanmıştır. Sistem ülke genelinde %98 oranında kullanım oranına sahiptir Sağlık Bakanlığı İstatistik, Analiz ve Raporlama Daire Başkanlığı Teşhis İlişkili Kümeler (TİG) bilgi tabanından elde edilen Haziran 2014 – Mayıs 2015 dönemi yoğun bakım üniteleri dataları analitik olarak incelendiğinde; hastalar yoğun bakım ünitelerinde ortalama 7,09 gün kalmaktalar, yoğun bakım ünitelerindeki ölüm oranı %18,5’tir. Genel olarak yoğun bakım ünitelerinde tedavi altına alınan hastaların %38,7’sinin “Dolaşım Sistemi Hastalıkları, % 21,6’sının “Yeni Doğan Hastalıkları” ve % 10,9’unun “Solunum Hastalıkları” sebebiyle yattıkları görülmektedir.Yoğun Bakım Üniteleri: Sürekli gözetim altında tutulması gereken hastalara her türlü tıbbi yardımı anında uygulama olanağı veren bakım ve tedavi üniteleridir.Yoğun bakım ünitelerinde kalan hastaların yaş kümelerine göre dağılımına bakıldığında , en yüksek oranın % 59 ile +51 yaş üstü hasta kümesine ilişkin olduğu tespit edilmiştir hastaların % 64,5’nin şifa ile taburcu olduğu, % 18,5’nin ise hayatını kaybettiği tespit edilmiştir.
2014 İstatistiklerine nazaran 60 y + Dünyada Nüfüsun %12 sini Türkiyede %11.7 sini oluştururken Üst gelir kümesi ülkelerde %22 DSÖ Avrupa Bölgesinde %21 ini oluşturmaktadır. Kişi başı tabibe müracaat sayısının en yüksek olduğu bölge Batı Marmara, yatak doluluk oranının en yüksek olduğu bölge ise Güneydoğu Anadolu Bölgesi.
Türkiye nüfusu 77.695.904; 65 y + nüfus oranı Türkiye ortalaması % 8 iken , Ağrıda % 4, Bitlis 4.5, Diyarbakır %4.4, Şırnak %3, Hakkari %2.9, İstanbul %5.9, iken en yüksek yaş ortalaması Kastamonu %16.5, Çankırı %15.3, Artvin %14.8, İzmir %9.7 .
Doğumda beklenen hayat mühleti 2014 datalarına nazaran Dünyada 71, Türkiyede 77, DSÖ Avrupa ülkelerinde 76, Üst gelir kümesi ülkelerde 79
Ölüm nedenleri incelendiğinde; 2014 yılındaki birinci üç hastalık kümesine ait sıralamanın 2015 yılında da değişmediği görüldü. Vefat hadiselerinin 2014 yılında %40’ını deveran sistemi hastalıkları 2015 yılında %40,3’ünü oluşturarak birinci sırada yer aldı. İkinci sırada, 2014 yılında %20,4 âlâ ve berbat huylu tümörlerden vefatlar, 2015 yılında %20 olarak gerçekleşti. Üçüncü sırada yer alan teneffüs sistemi hastalıkları ise 2014 ve 2015 yıllarında %10,6 ve %11,1 olarak hesaplandı.
Ölüm nedeni istatistikleri yaş kümelerine nazaran incelendiğinde; 2015 yılında deveran sistemi hastalıkları en çok 75-84 yaş kümesinde, yeterli ve makûs huylu tümörler ise en fazla 65-74 yaş kümesinde görüldü.
2002 yılında toplam 2.214 olan ağır bakım yatak sayısı, 2010 dan sonra artmaya başlamış 2014 de 11.874 (%41.6) SB bağlı, 5129 (%18) Üniversite, 11.569 (%40.5) Özel hastanelerde olmak üzere toplam 28.572 ulaşmıştır.
Birçok ülkede son dönem hastalarının tedavileri klasik yoğun bakım ve hastane servisleri içinden ayrılarak özel bakım merkezlerine devredilmiştir. Bu uygulama, meskende bakım uygulaması ile birleştirilerek taşınabilir hemşirelik, meskende taşınabilir palyatif bakım uygulamaları ile devlet garantisinde tamamlayıcı sigortalarla hastalara ulaştırılmaktadır.
Terminal dönem kanserli hastalara yapılan tedavilerinin ekonomik yükleri giderek artan kronik, ilerleyici ve geri dönüşümsüz dahili hastalıklar (Alzheimer, demans, nörodejeneratif hastalıklar, psikozlar, kronik obstrüktif akciğer hastalığı, kalp yetmezliği, siroz, vb.) için de uygulanmaya başlamıştır. Yapılan çalışmalarla konutta maliyetinin daha düşük olması sağlık masraflarını düşürdüğü, hasta ve hasta yakınlarının memnuniyetini arttırdığı gösterilmiştir.
Yapılan bir çalışmada yoğun bakımlara girmeden meskeninde yahut bakım konutlarında ölenlerin haftalık bakım ücretleri 150-700 dolar arasın- da değişirken, yoğun bakım ünitesinde ölmüş kişiler için yapılan haftalık harcama 2550-5000 dolar civarındadır.
Türkiye’de de gerekli alt yapı düzenlemeleri ile birlikte yalnızca kanser hastaları için değil, tüm terminal dönem hastalar için uygun palyatif bakım ünitelerinin kurulması sonlu olan kaynakların daha akılcı kullanımı için gereklidir.
Teşekkür; 2011 yılından beri Dünya Sıhhat Örgütü ve Avrupa Palyatif Bakım Derneğinin ortak projesi olan ATOME ‘un expert liğini yaptım, son 5 yıldır Fransadayım Palyatif bakımların arttırılması ve son periyot kanser hastalarında kullanılan eksik opioidlerin Türkiyeye getirilmesi ve hastaların bu ilaçlara erişiminin sağlanması için uğraşılarım ve hükümetlere teklifler evresinde katkılarım oldu. 2016 Temmuz ayında İstanbul’a döndüm. Bu bahiste bana yardımcı olmak için bu çalışmamın anket ve bilgi değerlendirmesini öneren yöneten vizyonu geniş olan Doktorsitesi.com’un kurucusu Dr. Erden ASENA’ ya en içten teşekkürlerimi sunuyorum.
REFERANSLAR;
http://www.tkhk.gov.tr/Dosyalar/4292ab83043844b7a1e68694155679b0.pdf
http://www.onfv.org/wp-content/uploads/2014/10/Chapitre4-Lieux-de-décès-en-France.pdf
Aksoy S. Ethical considerations on end of life issues in Turkey. In: Song KY, Koo YM, Macer DRJ, editors. Bioethics in Asia in the 21 st century (Eubios Ethics Institute), 2003. p. 22-3.
Gülbin Aygencel, Melda Türkoğlu Dahili Yoğun Bakım Ünitesindeki Terminal Dönem Hastaların Genel Özellikleri ve Maliyetleri Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, İç Hastalıkları Anabilim Kısmı, Yoğun Bakım Bilim Kolu, Ankara, Türkiye Ağır bakım Yoğun Bakım Derg 2014; 5: 1-4
Vachon ML. Psychosocial needs of patients and families. J Palliat Deva 1998;14(3):49-56.
Cancer patients’ satisfaction with doctors and preferences about death in a university hospital in Turkey Raika Durusoy a, Burcak Karaca b,*, Bermeth Junushova c, Ruchan Uslu
THOMAS Carol. The place of death of cancer patients: can qualitative veri add to known factors? Social Science & Medicine, 2005, vol. 60, n°11, . 2597-2607
Was this helpful?
0 / 0
