Anatomi insan bedeninin olağan hal, yapı ve bedeni oluşturan çeşitli organları ve bu organların ortasındaki olağan alakaları inceleyen bir bilimdir. Fizyoloji ise canlılarda beden işlevlerini inceleyen bilimdir. Fizyolojik incelemenin ön kaidelerinden biri morfolojik bilgiye yani Anatomi ve Histoloji bilgisine sahip olmaktan geçer.
Her hangi bir cismin biçim, yapı ve durumunun olağan olup olmadığını tespit edebilmemiz için o cisimlerde olağan olarak kabul ettiğimiz bir ölçüye sahip olmalıyız. Ancak insan topluluklarında çok küçük ortamda bile bir arada yaşayan beşerler ortasında farklı başka fertlerin bedenleri dışarıdan görülebilen çeşitli organların form ve büyüklükleri bakımından birbirinden çok farklı oldukları göze çarpmaktadır. Ortamı genişletir ve birbirinden uzakta çeşitli iklim çeşitli kıtalarda yaşayan insanları karşılaştırırsak bu ayrımlar daha fazla artar. Beşerler ortasında görülen bu ayrımlar yalnız dış görünüşle kalmıyor. Kadavra üzerinde yahut ameliyat sırasında yapılan incelemeler, birebir organların çeşitli bireylerde bir çok bakımdan birbirinden az yahut çok farklı olduklarını göstermektedir. Organların detaylı yapısını incelerken birebir organların çeşitli insanlarda bu bakımdan da birbirinden farklı olduklarını görüyoruz. Hatta insan beden yapı materyalini oluşturan çeşitli hususların molekülleri bile bütün insanlarda tıpkı özellikleri taşımazlar. Çeşitli kan kümelerinin varlığı albümin moleküllerinin de bütün insanlarda külliyen tıpkı özellikler taşımadığını açıkça göstermektedir.
Variabilitet (Varyete) ismi verilen bu özellik yani başka ayrı fertlerin gövde ve organlarının yapı ve biçim bakımından birbirinden farklı olması bütün canlılara has olan bir özelliktir.
İnsan bedeninin en çok değişmeler geçirdiği devre intrauterin hayata aittir. Dokuz ay süren bu devre 200 mikron çapında olan aşılanmış yumurtadan 50 cm. uzunluğunda ve ortalama 3,5 kg tartısında bir bebek meydana gelmektedir. Küçük az gelişmiş ve işlev bakımından da ya hiç yahut çok az gelişmiş olmakla bir arada dünyaya geldiği vakit bebekte bütün organlar oluşmuş durumdadır.
Embriyonal hayatın birinci devrelerinde görülen ve çeşitli organların kökeni olan çeşitli taslaklar biçim ve yapı bakımından sonra meydana getirdikleri organlardan çok farklıdır. Bütün gelişme mühletince organların hal, yapı ve yerleri durmadan değişir. Çeşitli gelişme devrelerinde insan embriyosunun organlarını aşağı sınıflara mensup çeşitli hayvanların birebir cinsten daimi organları ile karşılaştıracak olursak, bir çok vaka’da ortada büyük benzerliğin bulunduğunu görebiliriz.
Örneğin çok erken çağlarda insan embriyosunun iskeletini yalnız chorda dorsalis yapar. Birebir durum amphioxus’larda hayatları mühletince kalır. Bir süre sonra chorda dorsalis yerine kıkırdak dokusundan yapılmış omurga meydana gelir. Bu durum amphioxus’lara oranla daha yüksek sınıfa ilişkin birtakım balıklarda görülür ve ömürlerinin sonuna kadar kalır. Ancak insanlarda bu durum geçicidir ve Embriyonal hayatın üçüncü ayında omurların kemikleşmesi başlar. Öbür organlarda da tıpkı durum görülmektedir. Yürekte insan embriyosunun çok erken çağlarında çok kolay hayvanlarda olduğu üzere yalnız düz bir borudan yapılmıştır. Kısa bir vakit sonra yürek taslağı değişmeğe başlar ve çeşitli kesimlerinin farklı büyümesi ve durum değiştirmesi sonucunda yavaşça halini değiştirir ve boru boşluğunda meydana gelen bölmeler aracılığı ile başta iki, sonra üç ve en sonunda dört modüle ayrılır. İnsan yüreğinin gelişme devresinde gösterdiği bütün bu çeşitli haller çeşitli sınıflara ilişkin hayvanlarda görülen kalıcı biçimlere benzerler. Özet olarak diyebiliriz ki, insan embriyosu dokuz ay üzere çok kısa bir vakit içinde filogenetik merdivenin birinci basamağından (yani tek hücreli durumdan) başlayarak gitgide yükselmekte ve en üst basamaklara yaklaşmaktadır. Lakin yeni doğmuş bir çocuk adult (yetişkin) insanın küçültülmüş bir modeli değildir ve her bakımdan çok değişiktir ve dünyaya geldikten sonra da çok değişik gelişme safhaları gösterir. Ekstauterin hayatta insanın gelişmesi ve olgunlaşması hayvanlara göre çok uzun sürer. Çocuk dünyaya geldikten sonra bir yaşına kadar olan devreye süt çocuğu çağı denir. Bu çağda çocuğun bedeninde ve çeşitli organlarında büyük değişiklikler meydana gelir. Uzunluk ortalama % 50 oranında artar. Evvel oturma sonra ayağa kalkması sonucunda omurganın eğrilikleri meydana gelmeye başlar. 5.-7. ‘nci aylarda süt dişleri çıkmaya başlar. Beynin gelişmesi ilerler ve bir çok merkezler çalışmaya başlar, görme ve işitme işlevleri gelişir. Etraf ile ilgilenmeye başlar kimi insan ve eşyaları tanır, birtakım kolay hareketleri emele uygun bir formda yapmasını öğrenir. Bütün bu işlevlerle ilgili olan organlar morfolojik bakımından da çok değişir.
Çeşitli organların gelişmesi, cinse nazaran makul bir istikamet alır ve sekonder cinsi belirtiler denilen yalnız bayan yahut erkek cinsine has olan özellikler meydana gelir. Bu gelişme ayrımları sonucunda birbirinden hem vücut hem ruh bakımından çok farklı iki cinse mensup fertler ortaya çıkar. Puberte devresinde insan bedeninin büyümesi tekrar hızlanır. Yalnız bu süratli büyüme devresinin müddeti her iki cinste tıpkı olmadığı üzere çeşitli beden modüllerinin büyümesi de tıpkı oranda değildir. Süratli büyüme müddeti erkek çocuklarda kız çocuklara oranla daha geç başlar, lakin daha fazla sürer. Extermiteler gövdeye oranla erkeklerde daha fazla büyür. Kız çocuklarda pelvis fazla genişler. Buna karşılık göğüs kafesi ve omuzlar daha dar kalır. Erkek çocuklarda puberte çağında gırtlak daha fazla ve daha çabuk büyür ve bundan ötürü sesleri kalınlaşır. Derialtı yağ dokusunun dağılışı da her iki cinste öbür oburdur. Kasların ve kemiklerin genişlemesinde de iki cins ortasında açık ayrımlar görülür. Bütün bedenin yapılış biçimine uygun olmak üzere bütün iç organlar ortasında da büyüklük ve tartı bakımından az çok ayrımlar meydana gelir. Puberte çağı erkek çocuklarda 16-18, kız çocuklarda 15 yaşlarına kadar sürer. Lakin bu müddet insanların mensup oldukları ırklara ve iklime nazaran değişir. Sıcak iklimde yaşayan beşerler ekseriyetle daha çabuk yetişirler.
Puberte çağından sonra olgunlaşma devresi gelir. Bu devre erkeklerde 25-28, bayanlarda 20-22 yaşa kadar sürer. Bu çağda bedenin büyümesi devam eder, ancak çok yavaş seyreder. Bu devrede beden ve çeşitli organlar büyüklük bakımından pek fazla ayrım göstermezler, ama daha sağlamlaşır ve artan muhtaçlıkları karşılayabilmek için işlev bakımından daha fazla gelişirler.
Bu devreden sonra olgunluk çağı başlar ve erkeklerde 50, bayanlarda 35-40 yaşına kadar sürer. 40-50 yaş ortasında bayanlarda genital bezlerin çalışmasının durması (klimakterium), şahsa nazaran çok değişik üslupta seyretmekle bir arada bayanın ruhu ve bedeni üzerinde çok büyük tesir yapar. Menstruasiyonların kesilmesinden sonra bayanlar yavaşça ihtiyarlık devresine girerler. Erkeklerde genital bezlerin çalışması daha uzun sürer ve yavaşça azalır. Bundan ötürü erkeklerde bayanlarda klimaktrium sırasında olduğu üzere kısa vakit içinde fazla değişmeler olmaz.
Cins ve yaş detaylarından sonra insan vücudununda hal ve yapı bakımından görülen değerli detaylar ırk ayrımlardır. Çeşitli iklimde çeşitli yaşama kaideleri altında yaşayan beşerler ortasında bilhassa dış görünüş bakımından değerli ayrımlar vardır. Bu ayrımlar bilhassa bedenin büyüklüğü derinin rengi çeşitli organların hal ve gövdenin çeşitli kesimleri ortasındaki oranlarda görülmektedir.
Biz derslerimizde olgun çağda olan insan bedeninin olağan form, yapı fonksiyonlaryla organ ve sistemlerin klinik kıymetinden bahsedeceğiz. Ama insanları yalnız cins, yaş ve ırk ayrımlarına nazaran gruplandırmak insan bedeni ve çeşitli organlarının büyüklük, hal ve yapı bakımından olağan sonlarını çizmek organların ve bedenin çeşitli modülleri ortasındaki oranları tespit etmek için kâfi değildir. Bu büyüklük kümeler içinde çeşitli topluma ilişkin insanları hatta küçük bir topluma mensup farklı ayrı fertler ortasında bile bazen değerli ayrımlar görülmektedir. Bu zahmetleri de yenebilmek için birebir cins birebir yaş ve birebir ırka mensup insanların kendi ortalarında görülen en değerli detaylara nazaran daha küçük kümelere tiplere ayrılmışlardır. Bu formda muhakkak bir tipe ilişkin olan fertler ortasında bedenin ve çeşitli organların büyüklük, biçim ve yapı bakımından olağan sonlarını çizmek daha kolay olmuştur. Lakin zorluk bu bölünme ile de külliyen giderilmemiştir. Tıpkı tipe ilişkin beşerler ortasında da kimi tipik emsal taraflar olmakla bir arada bazen epeyce kıymetli ayrımlar da görülmektedir.
Birebir cins, birebir yaş ve tıpkı ırka mensup insanları ortalarında görülen değerli ayrımlara nazaran çeşitli tiplere ayırmak da kolay değildir. Bu konuda çeşitli prensiplere nazaran yapılmış bölüntüler vardır. Biz burada Kretschmer tarafından tespit edilmiş ve hekimlikte çok kullanılan bölüntüden bahsedeceğiz. Kretschmer insanları leptosom, atletik ve piknik olmak üzere üç tipe ayırmaktadır.
Leptosom tipe ilişkin olan beşerler uzun uzunluklu ve dar gövdeli olurlar (leptos-dar). Bu insanların çeşitli beden modüllerinin ve bütün organlarının uzunlukları kalınlıklarına oranla fazladır. Yağ dokusu gövdenin bütün kısımlarında azdır ve beşerler bol besin aldıkları halde fazla şişmanlamazlar. Kafatasları dar, yanlardan basık, yüzleri oval biçiminde burunları ince çıkıntılı gözler ortasındaki aralık dar, gür saçlı ve sakallı lakin gövdenin öbür kısımlarında kıllar az olur. Göğüs kafesi uzun ve dar, bacak ve kollar uzundur. Bu tip beşerler iç organların form ve durumlarında kendilerine mahsus özellikler görülür. Örneğin yürek ortada ve vertikal durumdadır. Mide uzun ve dar olup, büyük bir kısmı vertikal durum alır. Böbrekler çoğunlukla düşük ve çoklukla bütün iç organlar aşağı sarkmağa temayül gösterirler. Bu tip beşerler ortasında daha az gelişmiş ve daha zayıf olanlarına astenik tip denir. Astenik tip insanların omuz ve göğüsleri dar olup omurganın göğüs modülünde geriye hakikat konvekslik gösteren eğriliği (kifoz) fazladır. Astenik bayanların çoğunlukla uzunlukları da kısadır.
Atletik tip insanların en karakteristik tarafları kemik ve kaslarının fazla gelişmiş ve kuvvetli olmasıdır. Uzunlukları çoğunlukla orta ile uzun ortasında geniş omuzlu, dar kalçalı, kalın bilekli ve elleri büyük olurlar. Extermite kasları fazla gelişmiş ve kuvvetlidir. Derialtı yağ doklusu az, deri kalın, gergin ve elastikidir.
Piknik tip beşerler kısa uzunluklu ve geniş gövdeli olurlar. Thorax (göğüs kafesi) kısa, ancak geniş ve yuvarlak formdadır. Regio lumbalis (bel bölgesi) çok az belirli olur. Thorax geniş ve yuvarlak abdomen’le (karınla) devam eder, omuzlar ve göğüs karına nispeten dar olduğu için bütün beden bir fıçı biçimini alır. Boyun kısa ve kalın, baş yuvarlak, yüz de geniş ve yuvarlak formdadır. Kol ve bacaklar kısa eller geniş parmaklar kısa ve etraf kasları az gelişir. Piknik tip insanlarda 30 yaşından sonra yağ katmanı bilhassa karın duvarlarında çoğunlukla fazla gelişir ve gövdenin genişlik nispeti daha fazla artar. Birtakım insanlarda gövdenin, çeşitli kısımları biçim, yapı, durum ve işlevde çeşitli tiplere benzeyen tarafları da görülmektedir.
İnsan bedenini meydana getiren çeşitli organlar ortasında en ince detaylarına kadar misyon kısmı vardır. Organlar hal, durum ve yapıların gördükleri misyona nazaran ayarlanmıştır. İleride çeşitli organları başka farklı anlatırken her bir organın morfolojik ve topografik özellikleri ile işlevleri ortasındaki bağlantıyı açıklayacağız. Yalnız, kimi organların biçimleri ile yaptıkları misyon ortasında direkt doğruya bir ilgi tespit etmek güçtür. Örneğin karaciğer safra salgılanmasına, karbonhidrat metabolizmasına ve yaptığı diğer misyonları aksatmadan öteki misyonları de yapabilir. Bu organın dış görünüşü ve makroskopik hali ile, işlevi ortasında bir ilgi yoktur. Lakin organın öteki özellikleri örneğin; rengi, sertliği ve yumuşaklığı, bilhassa mikroskobik yapısı, karaciğerin yaptığı misyonlara nazaran ayarlanmıştır. Karaciğerin biçimine gelince; organın işlevi ile ilgili olmakla bir arada sebepsiz ve gelişi hoş meydana gelmiş değildir. Karaciğerin aldığı form, gövdede aldığı alan komşu organların tesiri ile ve gövdenin genel planına uygun olarak meydana gelmiştir. Diğer organların formları üzerinde de topografik ilgilerin az yahut çok tesirleri vardır. Çeşitli organların topografik durumları ve ortalarındaki komşuluk ilgileri de çoğunlukla organların işlevsel ilgilerine nazaran ayarlanmıştır. Bu ilgi bilhassa birebir sisteme ilişkin ve tıpkı emel için çalışan organlar arsında açıkça görülmektedir. Başka farklı sistemlere ilişkin ve öbür öteki misyon yapan birtakım organlar ortasındaki topografik alaka, örneğin barsaklarla karaciğer ortasındaki bağlantıdaki üzeredir. Ancak, insan bedenini bütün olarak ele alırsak her bir organın aldığı durumun kendisinin beslenmesi, korunması ve işlevi bakımından çok elverişli olduğu üzere komşu organlarına da ziyan vermeyecek bir halde ve yapıda bedenin genel usulüne ve genel tertibine de çok uygun olduğunu görürüz.
Şekil, yapı ve işlev bakımından birbirinden farklı olmakla birlikte, farklı başka organlar hiçbir şey söz etmezler ve yalnız genel plan içinde ve bedenin genel tertibine uygun durumlarını koruma ettikleri sürece insan bedeni için faydalı bir öge olurlar.
Organların en önemli iki türlü misyonu vardır. Bunlardan birincisi insan bedeninin maddi varlığının, ikincisi jenerasyonun devamının sağlanmasıdır. İnsanın faaliyetine bağlı olan bütün öteki olaylar yer yüzünde insanın varlığını sağlayan bu iki temel maksada bağlıdır. Bedenimizi yapan bütün organlarımız da bu iki temel emelin yerine getirilmesi için elbirliği ile çalışmaktadırlar.
Nispeten çok küçük olan insan bedeni çeşit ve kalite bakımından çok büyük işler başaran çeşitli organları barındırmaktadır. Bütün bedenin ve farklı ayrı organların form, yapı ve durumlarını tespit eden genel planın genel prensibi en az unsur kullanılarak en küçük alan işgal eden ama en çok randıman veren bir makine meydana getirmektir. Bu maksimum-minimum prensibi tabiatın her alanında vardır, ama insan bedeninde bu prensip en âlâ biçimde gerçekleşmiştir.
Biz bu dersimizde; organları çeşitli kümelere ayırırken temel olarak organlar ortasındaki işlev bakımından görülen bağlılığı düşündük ve buna nazaran sistemlere ayırdık. Urogenital sisteme gelince, misyon bakımından birbirinden farklı olan organların bir sistem içinde incelenmesinin sebebi kimi organların komşuluk bakımından çok yakın olması ve hatta kimilerinin (örneğin erkek uretra’sı gibi) birebir vakitte hem uriner organ ve hem de genital organ misyonunu yapmasıdır.
Canlılar hücre ismi verilen en küçük yapısal ünitelerin çok karmaşık işlevleri yerine getirebilecek biçimde bir ortaya gelmesiyle oluşmuşlardır. Hücre gözle görülemeyecek kadar küçüktür ve etrafı yarı geçirgen bir zarla kuşatılmış durumdadır. Hücreye halini veren sitoplasma gerekli yaşamsal öğeleri içeren yarı sıvı bir unsurdur. Birebir misyondaki hücrelerin kümelenmesi ile dokular; farklı dokuların belli bir fonksiyonu görmek üzere birleşmesiyle de organlar oluşur. Yapısal özellikleri farklı olan organların bir ortaya gelmesi sonucunda da makul bir fonksiyonel bütünlük gösteren sistemler şekillenir.
Anatomi terimi eski Yunanca Ana (:içinden) ve Tome (Temnein) (:kesmek) sözlerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Anatomi sözü keserek ayırma parçalama manasına gelmektedir. Anatomi teriminin Latince’deki karşılığı Dissection’dur. Günümüzde kadavranın bölgelere ayrılması ve bu bölgelerin kesilerek incelenmesi prosedürü için genel bir tabir olarak Disseksiyon terimi kullanılmaktadır. Anatomi geniş manada bedenin olağan biçimini yapısını; bedeni oluşturan organları ve bu organlar ortasındaki yapısal görevsel münasebetleri inceleyen bilim koludur. Form bilimi manasına gelen Morfoloji kavramı da canlıların şekilsel olarak incelenmesini belirtir. Bir görüşe nazaran Anatomi terimi Morfoloji ile özdeş olarak da kabul edilir. Fakat günümüzde oluşumların sırf şekilsel değil fonksiyonel (fizyolojik) özelliklerinin de ehemmiyet kazanması yapılan çalışmalarda hücre içi öğelerin detaylı olarak hatta moleküler seviyede incelenmesi Anatomi biliminin hudutlarını genişletmiştir. Anatomi eğitiminde kalıplaşmış kurallarla fonksiyonel temasları dikkate almayan bir metot seçilmesi ezbere dayanan ve edinilen bilgilerin kısa vakitte unutulmasına yol açan bir öğrenme ile sonuçlanır. Rastgele bir yapının fonksiyonlarının ve öbür yapılarla kontaklarının birlikte öğrenilmesi ise Anatominin bir bütün halinde daha kolay anlaşılmasını sağlar. Bu nedenle yapıların detaylarından çok hastalıklar (klinik) ya da yaralanmalarla olan fonksiyonel (fizyolojik) kontaklarının öğrenilmesi çağdaş Anatomi öğretim anlayışına daha uygundur.
Sağlıklı günler dileği ile…
Uzman Dr. Ali AYYILDIZ – Veteriner Doktor – İnsan Anatomisi Uzmanı Dr.(Ph.D.)
Was this helpful?
0 / 0
