İnsanda hayat için gerekli olan oksijenin, besin unsurlarının ve iç salgı bezleri tarafından salgılanan hormonların hücrelere taşınması, hücrelerde oluşan metabolizma artıklarının ve karbondioksitin atılması Sirkülasyon sistemi (Systema vasorum) ile olmaktadır. Deveran sistemi (Systema vasorum, Angiologia) emme basma tulumba stilinde çalışan Kalp (Cor), Kalpten organlara, organlardan kalbe kan taşıyan damarlar ile bu damarlar tarafından taşınan kandan oluşur. Bu oluşumlardan kan, yapısı ile birlikte daha kapsamlı olarak Histoloji ve Fizyoloji derslerinde incelenmektedir. Artık evvel kalbi, sonra da damarları görelim
COR (KALP – YÜREK)
Cor (Kalp), sirkülasyon sisteminin merkezidir. İçi boş, kassel bir organdır. Biçim bakımından, Doruğu aşağıda, tabanı üstte, hafif basılmış bir koni biçiminde olan kalp oblik olarak durur. Kalp, göğüs boşluğu içinde Aorta ile Columna vertebralis’e, Truncus pulmonalis ile Akciğerlere, V. cava cranialis ile Göğüs boşluğu girişine (Apertura thoracis cranialis), V. cava caudalis ile Diaphragma’ya, bağlanır.
Dolaşım sisteminin merkezi organı olan Kalp (Cor), içi boşluklu, musculer bir yapıda olup, bir emme – basma tulumba üzere çalışarak damarlardaki kanın hareketini sağlar. Kalp, göğüs boşluğu içinde, Alt Mediastinum’un orta kısmında, iki akciğer ortasında Pericardium ismi verilen torbanın içinde yer alır. Göğüs boşluğunun tam ortasında değil, biraz solunda yer alır.
Kitlesinin 2/3’ü orta çizginin solunda, 1/3’ü orta sınırın sağında yer alır. Kalbin, erişkin bir erkekteki uzunluğu 12 cm genişliği 9 cm kalınlığı (ön-arka çapı) 6 cm. yükü 300 gr kadardır. Erişkin bir bayanda, boyutlar yarımşar cm kadar daha küçük, yük ise 250 gr.dır.
PERICARDIUM – PERICARD
Pericardium, kalbin biçimine uyan ve onu dıştan çepeçevre saran torba halinde bir örtüdür. Kalbe giren ve kalpten çıkan damarların kalbe yakın kısımlarını da örter. İki yapraktan oluşmuştur. Bu yapraklardan birincisi Pericardium fibrosum’dur ve dışta bulunur. İkincisi ise Pericardium serosum’dur ve içte yeralır. Pericardium fibrosum fibroz bağ dokudan yapılmıştır. Kalbi tümüyle örttükten sonra Kalbin Apex cordis kısmında bir ligament oluşturur. Bu ligament ile Diaphragma’ya bağlanır.
Pericardium serosum seröz iki yapraktır. Biri Pericardium fibrosum’un iç yüzünü örten oburu kalbin dış yüzünü örten iki katman gösterir. Bu katmanlar Lamina parietalis ve Lamina visceralis’tir. Lamina parietalis, Pericardium fibrosum’un kalbe dönük yüzünü örter ve ona sıkıca yapışır. Basis cordis bölgesinde Truncus pulmonalis ve Aorta’nın köklerini Vagina serosum arteriosum oluşturarak sarar kalbin üzerine devrilir bu kere onu sıkıca sarar. Bu katmanda Lamina visceralis yahut Epicardium’dur. Pericardium serosum’un Lamina parietalis’i ile Lamina visceralis’i ortasında bir boşluk kalır. Bu boşluğa Cavum pericardii denir. Bu boşluk içinde bir sıvı bulunur. Bu sıvıya Liquor pericardii denir. Bu sıvı, Cavum pericardii içinde kalp duvarlarını kaygan meblağ münasebetiyle hareketleri sırasında sürtünme ve aşınmadan ziyan görmesi kelam konusu olmaz. Bu sıvının ölçüsü çoklukla mevtten sonra ya da Pericardium hastalıklarda artış gösterir. Pericardium serosum’un Lamina parietalis’i Lamina visceralis halinde kalbin üzerine devrilirken, büyük damarların kökünde iki çıkmaz oluşturur. Bunlardan biri Lamina parietalis ile Lamina visceralis’in birbirine geçiş yerindedir. Buna Sinus obliquus pericardii denir. İkincisi Aorta ile Truncus pulmonalis’i saran yaprak ortasındadır. Bu da Sinus transversus pericardii’dir
KALBİN DIŞ YÜZÜ
Koni halindeki kalbin doruğuna Apex, tabanına Basis denir. Apex özgür olduğu halde, Basis’e kalbe girip çıkan büyük damarlar tutunur. Öne, sola ve aşağıya bakan kalp tepesi 5.- 6. kaburgalar ortası aralıkta ve orta sınırın yaklaşık 9 cm solunda yer alır. Kalbin sistolü (kasılması) sırasında bu noktada Kalp Zirve Vurumu (Ictus cordis) gözlenir ve hissedilir.
Kalbin 4 yüzü ve 4 kenarı ayırt edilir. Konveks olan ön yüze Sternokostal yüz, Diafragma üzerine oturan düz alt yüze Diafragmatik yüz, Akciğerlerin Mediastinal yüzlerine bakan sağ-sol yüzlere de Pulmoner yüzler denir. Sterno – costal ve Diafragmatik yüzlerde uzunlamasına seyreden içinde Coroner damarların kollarının uzandığı Interventriküler oluklar (Sulcus interventricularis) bulunur. Ön ve alt yüzlerin birleştiği Alt kenar Keskin bir kenar (Margo acutus – Sağ ventrikül oluşturur) halinde olduğu halde Ön ve Alt yüzlerin solda birleştikleri ve Sol ventrikülün oluşturduğu Sol kenar (Margo obtusus) Künttür. Sağ kenar Sağ atrium, Üst kenar Sol atrium tarafından oluşturulur.
Sternocostal yüzün üst Sağ tarafında Sağ kulakçık (Auricula dextra) Sol tarafında Sol kulakçık (Auricula sinistra) ikisi ortasında Aorta ve Truncus pulmonalis görülür.
Kalbin dış yüzü parlak ve kaygandır. Bu parlaklık kalbin dış yüzünü örten Epicardium yahut Lamina visceralis’ten ileri gelir. Kalbin geniş olan ve üstte yer alan tabanına Basis cordis, altta bulunan zirve, uç bölümüne de Apex cordis denir. Apex cordis’te, Sulcus interventricularis paraconalis ile Sulcus interventricularis subsinuosus’un birleştiği yerde Incisura apicis cordis denilen bir çentik bulunur.
Kalbin dış yüzünde az yahut çok ölçüde yağ ile dolu en önemli üç oluk görülür. Bu oluklar Sulcus coronarius, Sulcus interventricularis paraconalis (Sulcus longitudinalis sinister) ve Sulcus interventricolaris subsinuosus (Sulcus longitudinalis dexter)’tur.
Sulcus coronarius: Atrium’larla Ventriculus’lar ortasındaki sonu dıştan belirleyen bir oluktur. Kalbin etrafını çepeçevre dolaşır. Yalnızca Facies auricularis’te Truncus pulmonalis ile kesintiye uğrar. Birebir vakitte Ventriculus’lar ın basis’ini oluşturur. Bu oluk içinde A. coronaria sinistra’nın Ramus circumflexus sinister’i, A. coronaria dextra’nın ince bir kolu ve V. cordis magna bulunur.
Sulcus interventricularis paraconalis: Kalbin sol yüzü yahut Auricular yüzü üzerinde bulunan bir oluktur. İki Ventriculus ortasındaki sonu belirler. Sulcus coronariustan başlar. Apex cordis’e kadar uzanır. Bu oluğun içinde A. coronaria sinistra’nın Ramus interventricularis paraconalis ismindeki kısmı ile V. cordis magna’nın tıpkı isimli kısmı bulunur.
Sulcus interventricularis subsinuosus: Sulcus interventricularis paraconalis’e oranla daha sığ bir oluktur. Sulcus coronarius’tan başlar. Bu oluk içinde A. coronaria dextra’nın Ramus interventricularis subsinuosus ismindeki kolu ile V. cordis media seyreder.
Yukarıda bildirilen oluklardan diğer bir de Sulcus intermedius vardır. Yalnızca sığırda bazen de köpeklerde bulunur. Margo ventricularis sinister üzerinde yer alır. Sulcus coronarius’tan başlar, Apex cordis’e varmadan sonlanır. Öbür oluklara oranla siliktir. İçinde Ramus circumflexus sinister’in bir kısmı Ramus intermedius (Marginis ventricularis sinistri) seyreder.
KALBİN İÇ YÜZÜ
Dıştan bakıldığı vakit kalbin bir bütün organ olduğu görülür. Halbuki içten dikey bir bölme ile iki kalp yarımına ayrılır. Kalp yarımlarından biri önde ve sağ tarafta bulunur. Sağ atrium ve Sağ ventriculus tarafından oluşturulur. Sağ atrium ve Sağ ventriculus’u kapsayan kalp yarımı venöz kan içerir. Başka kalp yarımı geride ve sol tarafta yeralır. Sol atrium ve Sol ventriculus tarafından oluşturulur. Sol atrium ve sol ventriculus’u kapsayan kalp yarımı arteriyel kan içerir.
Kalbi içten iki yan yarıma ayıran dikey (vertikal) bölmenin iki Atrium ortasındaki kesitine Septum interatriale, iki Ventriculus ortasındaki kısmına Septum interventriculare denir. İki Atrium’dan sağdakine Atrium dextrum, soldakine Atrium sinistrum ismi verilir. İki Atrium (Atrium cordis) kalbin taban kesitinde bulunur. Birebir halde iki ventriculus’tan sağdakine Ventriculus dexter, soldakine Ventriculus sinister denir. İki Ventriculus (Ventriculus cordis) kalbin uç, zirve kısmında yer alır.
Atrium’ların temel vazifeleri Venalar ile kalbe getirilen kanı toplamaktır. Sağ atrium, içinde toplanan kanı, üzerinde kapaklar bulunan ve Ostium atrioventriculare dextrum denilen bir delik aracılığı ile Sağ ventriculus’a; Sol atrium ise yeniden üzerinde kapaklar bulunan ve ostium atrioventriculare sinistrum denilen bir delik aracılığı ile Sol ventricus’a boşaltır. Atriumlar içerdikleri kanı çabucak alt kısımlarında yer alan ventriculus’lara ilettikleri için çok zayıf bir kas katmanına sahiptir. Halbuki Ventriculus’lar kapsadıkları kanı daha uzaklara pompaladıkları için atrium’lara oranla çok daha kuvvetli bir kas katmanına sahiptir. Hiç elbet yapı itibariyle Ventriculus’lar ortasında da bariz farklar vardır. Zira Sağ ventriculus, içindeki kanı çabucak yakınındaki Akciğerlere pompalar. Yolun yakınlığı nedeniyle fazla bir kuvvete muhtaçlık göstermez. Sol ventriculus ise içindeki kanı bedenin her tarafına, en uzak bölgelere pompalamakla vazifeli olduğu için son derece kuvvetli bir kas katmanına muhtaçlık gösterir.
İki atrium, Septum interatriale ile birbirinden kesin olarak ayrılmıştır. Yani bir kommunikasyon kelam konusu değildir. Fakat fötusta her iki Atrium Foramen ovale denilen bir delik ile iştirak halindedir. Bu delik doğumdan 2-3 hafta sonra kapanır ve yerinde Fossa ovalis ismi verilen belirli meçhul bir çukur kalır. Açık renkli, yuvarlak bir alan durumundaki bu çukurcuk Septum interatriale’nin Atrium dextrum’a bakan yüzünde yer alır.
İki ventriculus, Septum interventriculare denilen bir bölme ile birbirinden ayrılır. Bu bölmenin büyük kısmı kalın bir kas katmanından yapılmıştır. Bu nedenle bu kısma Pars muscularis denir. Septum interventriculare’nin en üst kısmındaki ince fibröz yapıdaki kısmına ise Pars membranacea’dır. Pars membranacea, Valva aortae’nin çabucak altında bulunur.
ATRIUM SINISTRUM – SOL KULAKÇIK
Atrium sinistrum (Sol kulakcık), kalbin sol ve art kesitinde, Ventriculus sinister’in üstünde yer alır. Tavanına Akciğerlerden kalbe pak kan taşıyan Vena pulmonalis’ler açılır. değişik çaptaki bu damarların sayısı 4-5 ortasındadır. Deliklerine Ostium venorum pulmonalium ismi verilir. Bu deliklerde kapak bunmaz. Atrium sinistrum öne ve sola dönük bir Auricula sinistra’ya sahiptir. Auricula sinistra’nın özgür kenarı çentiklidir. Sağ auricula’ya oranla daha dar ve daha uzundur. İç yüzünde Mm. pectinati mevcuttur.
Atrium sinistrum’un iç duvarını Septum interatriale yapar. Bu septumun üzerinde Valvula foraminis ovalis denilen bir kabartı bulunur.
Atrium sinistrum ile Ventriculus sinister ortasında, Ostium atrioventriculare sinistrum denilen bir delik bulunur. Yaklaşık iki parmak genişliğindeki bu delik fibröz bir doku ile çevrelenmiştir. Anulus fibrosus denilen bu sert dokuya iki kuspisli bir kapak yapışır. Bu kapağa Valva atrioventricularis sinistra (Valva bicuspidalis yahut Valva mitralis) denir. Kuspisler kalın ve sağlamdır. Cuspis septalis ve Cuspis parietalis olmak üzere iki tanedir. Cuspis septalis (Cuspis anterior) daha kuvvetlidir, Deliğin (Ostium atrioventriculare sinistrum’un) ön ve iç tarafında yer alır. Cuspis parietalis (Cuspis posterior) ise birebir deliğin art ve yan tarafında bulunur.
VENTRICULUS SINISTER – SOL KARINCIK
Ventriculus sinister (Sol karıncık), kalbin solunda ve art bölümünde yer alır. Tıpkı vakitte Atrium sinistum’un altında bulunur. Sağ ventriculus’a oranla daha uzundur. Dış yüzü dışbükeydir. Boşluğu dardır. Boşluk kalbin ucuna (Apex cordis’e) kadar uzanır. Bu nedenle Apex cordis yalnızca Sol ventriculus’un duvarları tarafından oluşturulur.
Ventriculus sinister’in duvarı kalındır. Bu kalınlık işlevsel bir zorunluluğun sonucudur. Duvarının iç yüzünde iki tane M. papillaris bulunur. Bunlar M. papillaris subauricularis (M. papillaris anterior) ve M. papillaris subatrialis’tir. (M. papillaris posterior). Her bir M. papillaris’ten çıkan ve sayıları 6-10 ortasında değişen Chorda tendinea’lar Ostium atrioventriculare sinistrum’un iki kuspisine tutunur.
Ventriculus sinister ile Atrium sinistrum ortasındaki iştiraki sağlayan delik Ostium atrioventriculare sinistrum’dur. Bu delikte iki kuspisli, Valva atrioventricularis sinistra (Valva bicuspidalis yahut Valva mitralis) denilen bir kapak bulunur.
Ventriculus sinister. Aorta’nın başlangıç deliği olan Ostium aortae’yi de kapsar. Bu delik (Ostium aortae), Ostium atrioventriculare sinistrum ile tıpkı doğrultuda, fakat onun sağında yer alır. Deliğin ağzında Valva aortae denilen bir kapak bulunur. Aorta’ya gönderilen kanın Ventriculus sinister’e geri dönmesini önleyen bu kapak, üç semilunar kapakcıktan oluşur. Bu semilunar kapakçıklardan biri Valvula semilunaris septalis’tir, Ostium aortae’nin gerisinde yer alır. İkincisi Valvula semilunaris dextra’dır, tıpkı deliğin sağında yer alır. Üçüncüsü ise Valvula semilunaris sinistra’dır. Ostium aortae’nın solunda bulunur. Semilunar kapakcıkların hür kenarlarında, Noduli valvulorum semilunarium denilen kabartılar ya da kalınlaşmalar ile, Lunulae valvulorum semilunarium ismi verilen yarımay biçiminde dar bölgeler bulunur. Noduli valvulorum semilunarum, üzerinde bulunduğu kapakçığın damar duvarına yapışmasına mahzur olur.
ATRIUM DEXTRUM – SAĞ KULAKÇIK
Atrium dextrum (Sağ kulakçık), kalbin sağ ve ön bölümünde Ventriculus dexter’in üstünde yer alır. Gelişimini tamamlamış bir kalpte Atrium dextrum, Asıl Atrium boşluğu ve Sinus venorum cavarum diye iki kısım gösterir. Bu iki kısım Crista terminalis denilen besbelli bir kabartı ile birbirinden ayrılır. Bu crista’ya dıştan Sulcus terminalis ismi verilen bir oluk uyar. Sinus venorum cavarum ise iki Vena cava’nın delikleri ortasındaki düz alandır. Yada V. cava superior, V. cava inferior ve Sinus coronarius’un açıldığı yerdir. Bu duruma nazaran Atrium dextrum, Ostium venae cavae superioris’i, Ostium venae cavae inferior’u ve Ostium sinus coronarii’i kapsar. Atrium dextrum ayrıyeten Ventriculus dexter ile iştirakini sağlayan Ostium atrioventriculare dextrum’u da kapsar. İki Vena cava’nın açıldığı yerin ortasında bir tümseklik vardır. Kas ipliklerinin oluşturduğu bu tümseğe Tuberculum intervenosum denir. Tuberculum intervenosum hem Vena cava’lar ile zıt istikamette gelen kan akışının birbirine mahzur olmamasını sağlar, hem de kanın Venalara geri dönmesine pürüz olur. Ostium sinus coronarii, Ostium venae cavae cranialis’in tabanında ya da Atrium’un alt duvarı ile Septum interatriale’nin birleşim yeri yakınında bulunur. Deliğin ağzında Valvula sinus coronarii denilen bir kapak bulunur. Kapak deliğin sağ tarafında yer alır ve pek bariz değildir. Sinus coronarius’a V. cordis magna, V. cordis media, V. cordis parva, ismindeki venalar açılır.
Septum interatriale’nin Atrium dextrum’a dönük yüzünde, açık renkli, yuvarlak, çukur bir alan görülür. Fossa ovalis ismi verilen bu çukur alan intrauterin hayattaki Foramen ovale’nin kapanmasından oluşur. Birtakım durumlarda bu delik açık kalabilir.
Atrium dextrum, sol tarafa dönük, üçgen halinde bir Auricula dextra’ya sahiptir. İç yüzünde Mm. pectinati bulunur.
Atrium dextrum’un tabanında kanın Ventriculus dexter’e geçmesini sağlayan bir delik, Ostium atrioventriculare dextrum bulunur. Bu delik, Valva atrioventricularis dextra (Valva tricuspidalis) denilen bir kapak kapsar. Kapak, muntazam olmayan üçgen biçiminde, uçları içe dönük üç adet kuspise sahiptir. Kuspisler tutundukları yere nazaran Cuspis angularis (Cuspis anterior), Cuspis parietalis (Cuspis posterior) ve Cuspis septalis diye isimlendirilir. Cuspis angularis, Ostium atrioventriculare dextrum’un önünde ve sol tarafında bulunur. Cuspis parietalis birebir deliğin ardında ve solunda, Cuspis septalis ise Septum interventriculare üzerinde bulunur. Bu kuspisler Ventriculus dexter’in diyastolu sırasında Ventrikulus boşluğuna sarkmış olarak bulunurlar. Her iki yüzü de Endokard ile örtülüdür. Bilhassa Atrium dextrum’a bakan yüzleri parlak ve düzgündür. Özgür kenarlarından Chorda tendinea denilen kirişçikler çıkar, Ventriculus dexter’in yan duvarı ile Septum interventriculare üzerindeki göğüs başı biçimindeki M. papillaris’lere yapışırlar.
VENTRICULUS DEXTER – SAĞ KARINCIK
Ventriculus dexter (Sağ karıncık), kalbin önünde ve sağ tarafında yer alır. Birebir vakitte Atrium dextrum’un alt tarafında bulunur. İçindeki kanı yakınındaki Akciğerlere pompaladığı için fazla bir kuvvete gereksinim göstermez. Bunun için duvar kalınlığı Sol ventriculus’unkinden daha incedir. Kapsadığı M. papillaris’ler ve Chorda tendinea’lar tarafından de dikkate paha derecede zayıflık gösterir.
Ventriculus dexter biri Atrium dextrum ile iştirakini sağlayan Ostium atrioventriculare dextrum, başkası Truncus pulmonalis’in başlangıç deliği olan Ostium trunci pulmonalis olmak üzere iki delik kapsar. Bu iki delik ortasında Crista supraventricularis denilen bir çıkıntı bulunur. Ostium atrioventriculare dextrum, Atrium dextrum konusunda anlatıldığından burada tekrar edilmeyecektir. Ostium trunci pulmonalis, Truncus pulmonalis’in başlangıç deliğidir. Anulus fibrosus trunci pulmonalis denilen bir Anatomik yapı ile sonlandırılmıştır. Deliğin ağzında Valva trunci pulmonalis denilen bir kapak bulunur. Bu kapak üç kapakçıklıdır. Kapakçıklardan biri Valvula semilunaris intermedia’dır (Valvula semilunaris anterior) ve deliğin önünde yer alır. İkincisi Valvula semilunaris dextra’dır, deliğin sağında ve ardında bulunur. Üçüncüsü ise Valvula semilunaris sinistra’dır. Bu da deliğin solunda ve ardında yer alır. Ventriculus dexter’in sistol devresinde bu kapaklar Truncus pulmonalis’in yan duvarlarına itilir, böylelikle deliğin açık kalması münasebetiyle kanın Ventriculus dexter’den Truncus pulmonalis’e geçmesi sağlanır. Diyostol evresinde ise kapakçıkların özgür kenarları karşı karşıya gelir, Ostium trunci pulmonalis’i kapatır. Deliğin kapanmasıyla Truncus pulmonalis’e atılan kanın tekrar Venticulus’a dönmesi engellenmiş olur.
Ostium trunci pulmonalis’teki kapakçıklar yarımay biçimindedir. Damar ve kas dokusundan mahrumdur. Hür kenarlarının orta bölümünde düğümcükler ya da kabartılar görülür. Fibröz dokunun kalınlaşmasından oluşan bu düğümcüklere Noduli valvulorum semilunarium ismi verilir. Her bir kapak üzerinde yarımay biçiminde, dar bir bölge görülür ki buna da Lunulae valvulorum semilunarium denir.
Ventriculus dexter’de üç tane M. papillares bulunur. Bunlardan biri, Papillar kasların en büyüğü ve Ventrikulusun yan duvarında bulunan M. papillaris magnus’tur (M. papillaris anterior). Öteki ikisi ise M. papillares parvi (M. papillaris posterior) ve M. papillaris subarteriosus’tur (M. papillaris septalis).
KALP HAKKINDA KLİNİK BİLGİLER
Patent foramen ovale : Şayet öbür bir konjenital anamoli nedeni ile Sağ vertikül yahut Sağ atriumda basınç yükselmesi olursa Foramen ovale kapanamaz. Bu olguya Patent foramen ovale denir. Açıklık geniş kalırsa sistematik sirkülasyona ileri derecede venöz kan karışacağı için bebek derisinin rengi siyanoz nedeniyle maviye dönüşür (Mavi hastalık). Olgu ameliyatla düzeltilmelidir.
KALBİN YAPISI
Kalbin duvarları üç katmandan oluşur. Üst üste sıralanan bu katmanlar dıştan içe hakikat Epicardium, Myocardium ve Endocardium’dur.
Epicardium : Kalbin en dış katmanıdır. Pericardium serosum’un Lamina visceralis’i tarafından oluşturulur. Kalbin kas katmanını, Kalbe giren ve Kalpten çıkan büyük damar köklerini sıkıca sarar. Etraflı bilgi Pericardium konusunda anlatıldığında burada tekrar anlatılmayacaktır..
Myocardium : Epicardium’dan sonra gelen ikinci katmanıdır. Kalp duvarının kas katmanıdır. Özellikleri bakımından iskelet kaslarına da düz kaslara da misal. Fakat kalp kası iplikleri yanal uzantılarla birbirine bağlanmışlardır. Atrium duvarındaki kas katmanı ile Ventriculus duvarındaki kas katmanı Anulus fibrosus’lar ile birbirlerinden ayrılmıştır. Bunun sonucu olarak Atrium’lar ile Ventriculus’lar farklı başka çalışabilmektedir. Kas sistemleri birbirlerinden başka olmalarına karşın bu iki sistem ortasında işlevsel bir münasebet vardır. Bu bağlantı özel bir yapıya sahip olan His demetleri tarafından sağlanır. Atrium’ların kas katmanı Ventriculus’ların kas katmanından çok daha incedir. Atrium’ların kas katmanı ipliklerinin istikametlerine nazaran biri yüzeysel, başkası derin olmak üzere iki katman halindedir. Yüzeysel olan katman sirküler seyirli kas ipliklerinden oluşur. Bu iplikler her iki Atrium’u birlikte sarar, hasebiyle Atrium’ları birbirine bağlar. Derin kas katmanının iplikleri her bir Atrium’un tavanında önden geriye hakikat seyrederek yer yer kalınlıklar oluşturur ve Anulus fibrosus’larda son bulurlar.
Ventriculus’ların kas katmanı çok kalındır. Bu kalınlık işlevsel bir zorunluluğun sonucudur. İki ventriculus’un kas katmanı kalınlığı da tıpkı değildir. Ventriculus’lar konusunda da belirtildiği üzere, Ventriculus sinister’in kas katmanının kalınlığı Ventriculus dexter’ inkinden 2 – 2,5 kat daha fazladır
Ventriculus’ların kas katmanı, ipliklerinin seyrine nazaran hudutları pek besbelli olmayan dış, orta ve iç olmak üzere üç katman halindedir. Kas ipliklerinin seyirleri dış ve iç katmanlarda uzunlamasına (longitudinal) olduğu halde orta katmanda dairesel (circuler) seyirlidir. İki ventrikulus için ortak olan dış katman Basis cordis’ten Apex cordis’e yanlışsız seyreder ve bu bölgede öteki katmanın iplikleri ile birleşmek suretiyle Vortex cordis’i oluştururlar. Orta katmanın iplikleri bilhassa Basis cordis bölgesinde çok daha fazla, Apex cordis kısmında ise daha az derecede bulunur. Bu bakımdan kelam konusu kısmın kalınlığı öbür bölgelere nazaran daha azdır. Her bir Ventriculus’u başka farklı saran bu iplikler Anulus fibrosus’ta sona ererler. Üç katmana ilişkin kas iplikleri M. papillares’lere sarfiyatlar.
ENDOCARDIUM
Myocardium’dan sonra gelen katmandır. Kalbin iç yüzünü yani boşluklarını, boşluklardaki Anatomik oluşumları büsbütün döşeyen parlak ve düz bir zardır ve Myocardium’a sıkıcı yapışmıştır. Kalınlığı tüm yüzeyde birebir değildir. Kalınlık kanın kalp duvarları üzerindeki sürtünmesinin çok olduğu yerlerde fazla, sürtünmenin az olduğu yerlerde ise azdır. Bu bakımdan bilhassa Ostium aortae, Ostium trunci pulmonalis ve Ostium atrioventriculare dextrum et sinistrum seviyesinde besbelli bir kalınlık gösterir.
Endocardium’un kalp boşluklarına bakan yüzü endotel hücrelerden yapılmıştır. Bundan ötürü kalp boşluklarının iç yüzü parlak ve kaygan bir görünümdedir. Myocardium’a dönük yüzü ise bağ dokudan yapılmıştır. Elastik iplikleri, düz kas ipliklerini, kan damarlarını ve bunlara ek olarak kalbin uyarımlarını ileten Purkinje ipliklerini kapsar.
KALBİN İHTAR VE İLETİM SİSTEMİ
Kalp boşluklarının muhakkak bir sistem içinde, ritmik olarak daralıp genişlemesi organın innervasyonunu sağlayan Autonom hudut sistemi sayesinde olur. Fakat rastgele bir nedenle bu sistemin tesirinden uzak kalsa da kalbin kendi kendine bir müddet daha çalıştığı bilinmektedir. Bu durum kalbin kendine mahsus birtakım ihtar merkezleri ile bu ihtarları Kalp kasına (Myocardium) ileten bir sisteme sahip olduğunu gösterir. Kalbin ritmik konttaksiyonlarına neden olan ihtar merkezlerine Düğüm, Nodus ismi verilir. Kalp esas iki ikaz merkezine sahiptir. Düğümler halinde bulunan bu merkezler Nodus sinuatrialis (Keith – Flack düğümü) ve Nodus atrioventricularis’tir (Tawara -Aschof düğümü). Nodus sinuatrialis, V. cava superior’un (cranialis’in) Atrium dextrum’a açıldığı yerde, ya da ostium V. cavae cranialis’in Atrium dextrum duvarına geçidinde bulunur. Nodus artioventricularis ise Septum interventriculare’nin Septum interatriale’ye geçidinde, Ostium aortae’deki Valvula semilunaris septalis’in tabanında yer alır. Nodus sinuatrialis’te meydana gelen ihtar Nodus atrioventricularis’e ulaşır. Buraya ulaşan ikazların Kalp kasına iletilmesi ise His demetleri ismi verilen özelliklere sahip lifler aracılığı ile olur. His demetleri, Nodus atrioventricularis’ten başlangıç aldıktan sonra Septum interventriculare’nin kas kitlesi içerisinde sağ ve sol olmak üzere 2 Kola (Crus dextrum, Crus sinistrum) ayrılır. Sağ kol (Crus dextrum) Septum interventriculare’nin Sağ ventriculus’a dönük yüzünde Apex cordis’e yanlışsız seyreder ve M. papillaris’e masraf. Böylelikle Myocardium’un kas lifleri ile temas sağlanmış olur. His demetlerinin en uç ya da en son iplikleri daha incedir. Bu iplikler Purkinje iplikleridir. Crus dextrum ve Crus sinistrum’un son kısımları Purkinje iplikleri ismiyle Subendocardial olarak yayılarak son bulurlar.
KALP KASININ METABOLİZMASI
İnsan kalbi bir günde 11 gram glukoz ve 10 gram laktat kullanır. Kalbin en değerli yakıtı esterifiye edilmiş ve edilmemiş (serbest) yağ asitleridir. Kalp güç muhtaçlığının %67’sini yağ asitlerinden sağlayabilir. İdman sırasında iskelet kaslarında meydana gelen laktat kana girer; kalp kandan laktatı alarak kullanır.
Amino asitlerinin güç kaynağı olarak okside edilebilmeleri için evvel alfa amino kümesi (Alfa -NH2) ayrılır. Alfa – amino kümesi ayrılan amino asitlerinden Alfa – keto asitler, oluşurlar. İnsan metabolizmasında en değerli Alfa – NH2 kümesi akseptoru (alıcısı) Alfa – ketoglutarat bileşiğidir.
Birçok amino ve Aspartat Alfa – amino kümesini Alfa – ketoglutarata transfer edince glutamat oluşur ki, sitrik asit döngüsü substratlarından birisidir. Aspartatin amino kümesini Alfa -ketoglutarata transfer den enzim Aspartat aminotransferaz enzimidir.
Aminotrasferaz enzimleri hücrede hem mitokondride hem de sitozomda bulunurlar. Dokuda rastgele bir zedelenme, tahribat olursa, hücrelerin Aminotransferaz enzimi dışarı sızarak kana girer. Bu nedenle serumda Aminotransferaz enzimi ölçüsünün artmış olması doku tahribatına işaret eder. Kalpte Enfarktüs olunca Kan serumunda Aspartat aminotransferaz ya da Glutamat, Okzaloasetat Aminotransferaz enzimi ölçüsü artar.
Kalp güç için çok az amino asidi kullanır ise de öteki bütün dokulardan çok Aspartat aminotaraferaz enzimi taşır.
Kalp bedendeki öteki dokulardan fazla oksijen kullanır, çünkü olağan olarak kalbin metabolizması Aerobiktir. Kalbin oksijen muhtaçlığı artarsa Koroner damarlardan kan akımı hızlanarak Oksijen gereksinimi karşılanır.
KORONER DOLAŞIMI
Aorta kapakçığının (Valvula semilunaris’in) çabucak üst tarafından, Aorta’dan ayrılan iki Koroner arteri (A. coronaria dextra ve sinistra) kalp kasını beslerler. Sol koroner arteri Aorta’yı terk edince iki kola ayrılır. Ramus circumflexus ve Ramus descendes. Birincisi Atrium’larla Ventriküller ortasındaki çukurlukta (Sulcus coronarius’ta) çevremsi biçimde seyreder. İkincisi ise Ventriküller ortası çukurlukta düz olarak Apex cordis’e yanlışsız seyreder. Her iki Koroner arter bu yüzeysel seyirleri sırasında kalp kasına giren kollar verirler.
Sağ koroner arteri, kalbin sağ kenarını çevreleyerek kalbin art yüzünde Apex cordis’e yanlışsız iner, Sağ atrium ve her iki ventriküle besleyici kollar verir. Kalp kasını besleyen bu iki arterin kanlarını toplayan iki vena vardır. Sol koroner arter kanının % 80 kadarı Vena cordis magna yoluyla Sinus coronarius’a açılır, bu Sinus da Sağ atrium’a açılır. Sağ koroner arterin kanı ise, Anterio- cardiac Vena yoluyla Sağ atrium’a getirilir. Bir kısım kılcal damarlar ve küçük venalar vardır ki, bunlar kanı doğruca kalp boşluklarına, Atrium ve Ventrikül’lere boşaltırlar. Bunlara Thabesius venaları denir. Ayrıyeten Koroner arterler ile Venalar ortasında ve Koroner arterioller ile kalp dışı arterioller ortasında anastomozlar vardır.
DAMARLAR HAKKINDA GENEL BİLGİLER
Vasae (damarlar), iki büyük kümeye ayrılır. Bunlar kan damarları (Vas sanguinus) ve lenf damarlarıdır (Vas lymphaticum).
Kan damarları da Atardamarlar (Arteriae) ve Toplardamarlar (Venae) diye ayrılır.
Kalbin harekete getirdiği kanı bedenin tüm hücrelerine ulaştıran ve bu kanı tekrar kalbe geri getiren borular sistemine Kan damarları ismi verilir.
Yani Sirkülasyon sistemi (Systema circulatorium), içinde Kan ve Lenfa üzere sıvıların dolaştığı, kanallar (Damarlar, vasa) ile merkezi pompa organı olan kalpten oluşur. Sindirim sistemi ile alınan besin unsurları, teneffüs sistemiyle alınan oksijen damar ağı yolu ile beden hücre ve dokularına ulaşırken, hücrelerin vital aktiviteleri sonucu oluşan artık unsurların Böbrek, Akciğer ve Deri üzere atılım organlarına iletilmesi de damar sistemi ile sağlanır.
İnsanlar ve öteki omurgalılarda damar sistemi taşıdığı sıvının karakterine nazaran iki kümede ele alınır. Bu iki küme sirkülasyon sisteminin alt sistemleri olarak farklı ayrı isimlendirilir.
1.İçinde Kan (Haema) taşıyan damarlar ile kanın dolanımını sağlayan Kalp (Cor) kapalı bir sistem olup Systema cardiovasculare (Kalp – damar sistemi) olarak isimlendirilir.
2.İçinde Lenf (Lympha) taşıyan damarlar ile Lenf düğümleri (Lymphonodus) dolanım sisteminin ikinci alt sistemi olan Systema lymphoideum (Lenfatik sistem – Lenf sistemi)’u oluştururlar.
Kanı kalpten maksat organlara ulaştıran kan damarlarına Arter, dokularda husus alış verişini sağlayan damarlara Kapiller ve kanın kalbe geri dönmesini sağlayan damarlara Vena denir.
Kapillerin Arter ve venalardan kıymetli yapı farkları vardır. Damarlar bir su borusu tesisatı üzere kanı yalnız belli istikametlere sevk eden pasif oluşumlar değildir. Deveran olayında etkin olarak rol oynarlar. Kanın makul istikamette devamlı olarak akmasını sağlayan en kıymetli neden, basınç farkıdır. Kalp emme-basma bir tulumba üzere çalışarak bu basınç farklarını yaratır. Ancak damarlar da genişleme ve daralma yetenekleri ile kalpden uzak organlarda da basınç farkının sağlanmasında kalbe yardım ederler. Ayrıyeten çeşitli organlara giden kan ölçüsünün ayarlanmasını sağlarlar. Merkez hudut sistemi, Kalp ve Endokrin misal dışında bedenin bütün organlarının her vakit muhakkak ölçüde kana ihtiyaçları yoktur. Kimi durumlarda kan ihtiyaçları artar. Gereksinime nazaran kan gönderme işini damarlar ayarlar. Bu işlev için gerekli oluşumlar damarların yapısında bulunur ve Otonom hudut sistemi tarafından denetim edilirler. Kimi organlar kanı bir ölçü depo ederler. İhtiyaç karşısında bu kanı bedene bırakırlar. Bu boşaltma işini de tekrar organın damarları denetim ederler. Kalp basınç farkı yaratabilmek için meydana getirdiği kuvvet çok fazladır. Örneğin; 24 saatte meydana gelen kuvvet ile, dolu bir yolcu vagonunu 75 cm. yüksekliğe kaldırmak mümkündür.
Damarlar bedende dağıldıkça sayı ve uzunlukları artar. Bu durumda kan basıncı gitgide azalır. İskelet kaslarının kasılması ve göğüs boşluğu içindeki negatif basınç büyük venalar üzerine emme tesiri yapar ve kalbin işini nispeten kolaylaştırırlar.
Sol ventrikülün sistolu sırasında kan Aorta’ya atılır. Aorta duvarında elastik lifler çok fazladır. Bunlar kalbin diyastole geçip bu kuvvet ortadan kalkınca gerilmiş olan elastik liflerin tekrar eski durumlarına dönmesi yine bir basınç oluşturur. Bu olay kalbe yakın bütün büyük arterlerde olur.
Sistol ve diyastol sırasında arterlerdeki daralma ve genişlemeleri yüzeyden parmağımızı bastırarak anlayabiliriz. Buna Nabız denir. Nabız kalbin ve arterlerin çalışması hakkında bize kıymetli bilgiler verir.
Arterler kalpten uzaklaştıkça daralırlar ve elastik lifler azalır. Bunun yerini hudut sistemi tarafından denetim edilen Faal kas dokusu alır.
DAMAR DUVARININ GENEL YAPISI
Damarların duvarı Tunica intima, Tunica media, Tunica externa (adventitia) olmak üzere yapı bakımından farklı 3 katman gösterilir. Bu katmanların kalınlığı ve doku ölçüleri damarın işlevine nazaran farklıdır.
ARTERLER – ATARDAMARLAR
1. Tunica intima : En içteki endotel katmanıdır. Bu katman kan akıntısının mekanik tesiri ile ençok karşı karşıyadır. Kıvrıntılı seyreden arterlerin konvav kısımlarında intima katmanı daha kalındır. Endotelin dışında Membrana elastica interna denilen ince katman vardır.
2. Tunica media : Çeşitli arterlerde yapısı farklıdır. Aorta ve kalbe yakın arterlerde media katmanında daha fazla elastik doku vardır. Elastik lifler lameller meydana getirirler. Lameller ortasında düz kas lifleri de vardır. Lakin bu kas lifleri damarlarını daraltmaktan çok elastik liflerin durumlarını ayarlamakla vazifelidirler.
Kalpden uzaklaştıkça elastik lifler azalır. Yerini düz kas lifleri alır. Lifler sirküler durumda seyrederek kalın bir katman meydana getiriler. Ortalarında az ölçüde elastik lifler vardır. Kas katmanının dışında Membrana elastica externa denilen ince bir katman vardır.
3. Tunica externa (adventitia) : Misyonu damarlar ile komşu dokular ortasında ilgiyi sağlamaktır. 3 katmanın en kuvvetli olanıdır. Kollagen ve Elastik liflerden yapılmıştır. Bu katman arter anevrizmalarını önler. Bu katmanda arterin kendisini besleyen Vasa vasorum isimli küçük kan damarları bulunur. Ayrıyeten arterde dağılan otonom hudut lifleri için yataklık yapar.
Birtakım arterlerde Tunica media ve Tunica intima ortasında, uzunlamasına seyreden kas lifleri görülür. Bunlar sirküler liflerle birlikte kasılarak arteri büsbütün kapatırlar. Watzka’nın boğucu arterler ismini verdiği bu arterler, Deri, Osephagus, Mide, Ovaryum ve Bronchus’larda görülür.
ARTERIOLLER
Arteriol ismi verilen prekapiller küçük damarlarında genişleme ve daralma yetenekleri yüksektir. Düz kasları fazladır. Çapları 100 μ. dan azdır. Arterioller kan basıncına karşı büyük bir direnç oluştururlar ve kanın kapillere girmeden evvel basıncının düşmesini sağlarlar. Basınç 50 -60 mm Hg. ya düşer.
KAPILLERLER
Kapillerler ortalarında anastomoz olan bir ağ yaparlar. Buraya arterioller dökülürler. Kapiller duvarları yarı geçirgen bir zar üzere çalışır. Su, kristalloidleri ve birtakım plazma proteinlerinin geçmesine müsaade verir, büyük moleküllerinin geçmesini ise önlerler.
Oksijen ve besleyici unsurlar kapillerin arterioler ucundan dokuya geçerler. Kapillerin venöz ucundan ise metabolik artıklar ve karbondioksit kana dönerler.
Faal dokularda kapiller çok fazladır (Kaslar, Bezler, Karaciğer, Böbrekler ve Akciğerler v.b.). Bu dokuların inaktif olduğu durumlarda kapillerin birçok kapalıdır. Az etkin dokularda (Tendon ve Ligamentler) kapillerde azdır. Cornea, Lens, Kalp kapakları, Epidermis ve Hyalin kıkırdakta kapillerler yoktur.
Kapillerlerin duvarı Endotel hücereleri, Membrana basalis ve dışta Elastik liflerden yapılmıştır. Duvarın dış yüzüne yapışmış tek tük pericyte denilen hücreler görülür. Kapiller endotel hücrelerinin kasılma yetenekleri vardır.
Endotel hücrelerini birbirine bağlayan husus, endotel hücrelerinin eseridir. Bu unsurda Stigmata ve Stomata denilen küçük delikler görülür. Bunlardan lökositler ve büyük moleküller geçerler. Delikler duruma nazaran açılıp kapanabilirler.
Küçük moleküllü husus ve gaz alışverişini endotel hücrelerinin sitoplazması sağlar.
Venalarda kan akımı yavaşladığı takdirde kapillerler genişlerler ve fazla sıvı geçirirler. Bu durum Dokularda Sıvı Toplanmasına (Ödem) neden olur. İltihap olayı sırasında lökositlerde fazla ölçüde kapillerden geçerler.
SINUZOIDLER
Kapillerden daha geniş ve daha dolambaçlıdırlar. Bunlar Karaciğer, Dalak, Kemik iliği, Carotis, Adenohipofiz, Suprarenal corteks ve Paratiroid bezlerinde kapillerlerin yerini alırlar bunların duvar hücreleri çoğunlukla fagositik hücrelerdir ve retiküler lifler tarafından desteklenirler.
CAVERNOZ DOKU
Sünger biçiminde boşluklardır. Bu boşluklara gerektiğinde kan dolar. Bunlar Penisin Corpus spongiosum ve Corpus cavernosum’u içinde vardır. Boşlukların endoteli kapillerlere benzeri. Ortadaki kısımlar düz kas lifleri içerirler.
VENÜLLER
Kanı kapiller Plexus’tan toplarlar ve birleşerek venaları yaparlar.
VENALAR – TOPLARDAMARLAR
Canlılarda koyu mavi renkte görülürler. Venalarda nabız yoktur. Venalar arterlerden daha fazla sayıdadır. Duvarları arterlerden daha ince ve çapları daha geniştir.
Venalar içindeki basınç kalbe yaklaştıkça tedrici olarak azalır. Sağ atriumda basınç sıfıra yakındır.
Venalarda kanın basınç ve akma oranı aşağıdaki faktörlerle ayarlanır
1. Sol ventrikülün kontraksiyonu.
2. Arterioller tarafından Kapiller yatağına ve sonra Venalara bırakılan kan ölçüsü.
3. Sağ atrium ve Sağ ventrikülün tesirleri.
4. Thorax’daki negatif basınç.
5. İskelet kaslarının kasılarak periferik venaları sağması.
6. Yerçekiminin tesiri.
Derin venalar ekseriyetle arterlerle yandaş seyrederler. Birebir ismi alırlar. Birçok yerde bu yandaş venalar arterin yanında çift olarak seyrederler. Bunlara Venae commitantes denir. Yüzeysel venalar arterierden farklı seyrederler.
Kan kalbe temel olarak Vena cava’lar yoluyla döner. Bunun dışında arterlerle yandaş seyretmeyen 3 değişik vena sistemi vardır.
1. Azigos sistemi
2. Vertebral sistem
3. Portal sistem.
Bunlar birbirleri ile anastomoz yaparlar ve rastgele biri tıkanırsa kanı oburu boşaltabilir. Portal sistemde kan evvel bir Kapiller sistemden Venalara oradan Karaciğerdeki ikinci bir Kapiller sisteme gelir ve sonra sirkülasyona katılır.
Venaların birçoklarında Kapakçıklar (Valvae) bulunur. Bunlar konkav yüzleri üst hakikat bakan 2 veya 3 cuspis’den oluşurlar. Kapandıkları vakit kanın geri dönmesine pürüz olurlar. Kapakçılar bir venanın, başka bir vena’ya açıldığı yerlerde de bulunurlar. Alt ve üst ekstremite venalarında da çok sayıda kapakçık vardır. Gövde venalarında, Portal ve Vertebral vena sistemlerinde kapak yoktur. Bu kapaklar, Abdomen basıncı fazla arttığı Defekasyon ve Thorax negatif basıncı fazla azaldığı kuvvetli Ekspirasyon durumlarında kanın Ekstremite ve baş venalarına geri dönmesini önleyemezler. Birtakım organlarda bilhassa Endokrin bezlerde venaların intima katmanının dışında, damar boşluğunda kabartılar oluşturan düz kas lifleri bulunur. Bunlar gerektiğinde kasılarak vena’yı boğum boğum tıkayabilirler. Beyin, Retina ve Kalp venalarında kas dokusu çok azdır. Corpus cavernosum venalarında ise kas fazladır.
ANASTOMOZ – DAMAR AĞIZLAŞMASI
Anastomosis (Damar ağızlaşması), damarların birbirleriyle birleşmeleridir. Damarlar ortasındaki birleşmeler İnoskulasyon yolla, Transversal yolla, Konvergent yolla ve Vas aberans yolla olabilir.
İnoskulasyon yolla birleşmede iki arter ortalarında bir kemer oluşturur. Truncus pudendoepigastricus’un kısmı A. epigastrica caudalis ile A. thoracica interna’nın kolu A. epigastrica cranialis’in Umbilikal bölgede birbiriyle birleşmeleri üzere.
Transversal yolla birleşmede, birbirine paralel seyreden iki atardamar Enine (Transversal) seyirli, birleştirici bir kol ile birbirine bağlanır. Bu tip birleşmeye en hoş örnek Willis poligonunda (Circulus arteriosus cerebri) birbirine paralel seyreden iki A. cerebri caudalis’in A. communicans caudalis ile birleşmesidir.
Konvergent yolla birleşmede, Konvergent seyirli iki atardamar, tek bir atardamar oluşturmak için birbiriyle birleşir. İki A. vertebralis’in birbiriyle birleşerek A. basilaris’i oluşturması bu tip birleşme için bir örnektir.
Vas aberans yolla birleşme halinde bir arterden ayrılan ince bir kısmın ya birebir atardamarla ya da bu atardamardan ayrılan yanal kısımlarından biriyle birleşmesi halinde olur.
ARTERIOVENOZ ANASTOMOZLAR
Bazı organlarda küçük arterleri, küçük venalara bağlayan direkt anastomozlar saptanmıştır. Bunlarda arter duvarı kalın uzunlamasına ve sirküler lifler içerir. Bunlar kasılınca damarı büsbütün kapatabilirler. Anastomozlar açıldığı vakit kan bölgedeki kapillerden çekilir. Böylelikle o bölgede refleks olarak ısı kaybına pürüz olur. Örneğin, Deride bir arteriovenöz anastomoz açıldığı vakit kan kapillerden çekilir. O bölgede solar ve refleks olarak ısı kaybına mahzur olur.
TERMINAL ARTERLER
Bazı arterler yalnızca belli alanları beslerler ve hiçbir arterlerle anastomoz yapmazlar.
Bunlara Terminal arterler denir. Bu arterler tıkandığı takdirde beslediği alan Nekroze olur. Bu tip arterler Retina, Beyin kısımları, Böbrekler, Dalak ve Barsaklarda bulunurlar.
Bazı organlarda iki çeşit damar gelir. Bunlardan biri organın beslenmesini sağlar (Vasa privata) başkası ise bedenin genel çıkarı için gerekli kan getirir (Vasa publica). Örneğin; Akciğerler, Böbrekler. Akciğere kanın oksijen alıp karbondioksidi atması, Böbreklerde ise su ve Elektrolit istikrarının sağlanması için kan gelir. Bu işlevler bedenin genel çıkarınadır.
KLİNİK ÖNEMİ
Bir dokuya gerektiğinden fazla kan gelmesi ve dokunun kızartı göstermesine Hiperemi denir.
Bir dokuya yeteri kadar kan gelmemesi durumuna İskemi denir. N2, Pıhtı, Yağ yahut Havanın damar lümenine girip damarı tıkamasına Emboli denir. Damar içinde pıhtılaşmış kan kitlesine Trombus ismi verilir. Rastgele nedenle bir dokunun kan alamayıp çürümesine ve ölmesine Nekroz denir.
Damarlarda kan basıncının olağandan yüksek olması olgusu için Hipertansiyon, düşük olması olgusu için Hipotansiyon tabirleri kullanılır.
CIRCULUS SANGUINIS – KAN DOLAŞIMI
Circulus sanguinus’un (Kan dolaşımı) merkez organı kalptir. Kalp olağanda ritmik kontraksiyonlu bir organdır. Tipik emme basma tulumba usulünde çalışır. Kalbin bu formda çalışması kanın bedende iki farklı istikamette dolanımını sağlar. Bu dolanımdan birincisi Büyük kan deveranı, ikincisi ise Küçük kan dolanımıdır.
Büyük kan dolanımı Aorta ile başlar. Aorta bedenin en büyük atardamarıdır. Sol ventriculus’un tabanından üst kısmından çıkar. Başlangıcından itibaren bedenin çeşitli bölümlerini besleyen ana damarlar verir. Bu ana damarlar daha küçük çaptaki atardamarlara, bunlar da en küçük çaptaki damarlara yani kapillar kılcallara ayrılır. Bu halde Aorta taşıdığı oksijenle yüklü kanı tüm bedene dağıtarak sona erer. Bundan sonra Venöz sirkülasyon devreye girer. Venöz dolanım dokularda oluşan metabolizma artıklarını ve karbondioksiti alan Venöz kılcal damarlar ile başlar. Bu Venöz kapillarlar kendi ortalarında birleşerek Vena’ları, venalar’da birleşerek bedenin en büyük iki Toplardamarı olan V. cava superior ve V. cava inferior’u oluşturur. Baş, Boyun, Üst ekstremiteler ve Göğüsün ön kesitinin toplardamarlarından oluşan V. cava superior, Alt ekstremiteler, Pelvis ve Karın boşluğunun toplardamarlarından oluşan V. cava inferior, Kalbin Atrium dextrer’ine açılarak sona erer. Görülüyor ki kan bedenin en kalın iki Toplardamarı (V. cava superior ve V. cava inferior) ile Kalbin Atrium dexter’ine geri getirilmektedir. Bu haldeki Kan dolanımına ya da çevrimine Büyük Kan Dolanımı yahut Beden Kan Sirkülasyonu denir.
İkinci dolanım ya da çevrim, Küçük kan deveranı ya da Akciğer kan sirkülasyonudur. Büyük kan sirkülasyonunun bir devamıdır. Yani V. cava’lar tarafından Atrium dextrum’a getirilen Kan, Ostium atrioventriculare dexter aracılığı ile Ventriculus dexter’e geçer. Böylelikle Ventriculus dexter’e gelen venöz kan, Truncus pulmonalis ile Akciğerlere gönderilir. Kan Akciğerlerde inspirasyon havası ile münasebet kurar, karbondioksiti verir, oksijeni alır, yani kan oksijenlenmiş olur. Oksijenlenen kan V. pulmonalis’ler ile kalbin Atrium sinister’ine döner. Bu kan sirkülasyonuna ya da çevrimine daha Küçük Kan Deveranı yahut Akciğer Kan Dolanımı denir.
FÖTUSTA KAN DEVERANI – FÖTAL DOLAŞIM
Fötal periyottaki kan dolanımı ile Postfötal devirdeki Kan sirkülasyonu ortasında birçok fark vardır. Fötus, gereksinimi olan besin hususlarını Plasenta yolu ile Anne kanından sağlar. Bu devirde şimdi Akciğerler vazife yapmadığı için Akciğerlerin yapması gereken gaz değişimini yani kanın arteriel kan haline dönüşümü misyonunu Plasenta üstlenir. Bebek ile Plasenta ortasındaki bağlantı ise göbek kordonundaki A. umbilicalis ve V. umbilicalis ile sağlanır. Bu damarlar genel prensipten hareket edilerek kalbe gidiş ve kalpten etrafa dönüş taraflarına nazaran isimlendirilmiştir. A. umbilicalis kalpten etrafa masraf, kanı yani metabolizma artıklarını ve karbondioksit ile yüklü kanı Plasenta’ya nakleder. Arteriel kan taşıyan V. umbilicalis, taşıdığı kanın büyük bir kısmını, adeta bu damarın devamı olan Ductus venosus arantii yolu ile V. cava inferior’a döker. Kanın az bir kısmı da bu devrede kan üretimi ile görevlendirildiği için başka karın organlarına oranla daha büyük bir yer işgal eden Karaciğere gelir. Karaciğere gelen kan, burada vazifesini tamamladıktan sonra V. hepatica’lar ile V. cava inferior’a dökülür. Böylelikle Alt ekstremitelerden, Karın organlarından ve Karaciğerden gelen kan V. cava inferior’da toplanmış olur. V. cava inferior taşıdığı kanı kalbin Atrium dexter’e döker. Atrium dexter’deki kan, Ventriculus dexter’e geçmeden kanın akıntısı tarafında Foramen ovale yolu ile Atrium sinister’e, buradan da Ostium atrioventriculare sinister aracılığı ile Ventriculus sinister’e geçer. Ventriculus sinister’deki kan da Aorta’ya pompalanır.
V. cava superior yolu ile Atrium dexter’e gelen kanın büyük kısmı Ventriculus dexter’e geçer, buradan da Akciğerlere gönderilmek üzere Truncus pulmonalis’e pompalanır. Truncus pulmonalis’in taşıdığı kan olağan olarak Akciğerlere gitmesi gerekirken, bu periyotta şimdi misyon almayan Akciğerlere uğramadan Ductus arteriosus (Botalli) yolu ile Aorta’ya geçer. Böylelikle her iki Ventrikulus’tan gelen kan Aorta’da bir ortaya gelir ve buradan da bebeğin tüm bedenine dağılır. Metabolizma artıkları ve karbondioksit ile yüklenen kan A. umbilicalis yolu ile Plasenta’ya döner. Doğuma yakın devirde fötusun birtakım damarlarında hiç elbet işlevle ilgili olarak kimi tıkanmalar başlar. Hele doğumdan sonra, anne ile olan husus bağını sağlayan göbek kordonunun ortadan kalkması doğal olarak birtakım değişikliklerin şekillenmesine neden olur. Öncelikle bebekte teneffüs sistemi misyon üstlendiği için, akciğer kan deveranı devreye girer. Böylelikle işlevi artık sona eren Ductus arteriosus kapanarak (tıkanarak) Truncus pulmonalis ile Aorta ortasında yer alan Ligamentum arteriosum (Botalli) denilen bir Ligament haline dönüşür. Yeniden V. umbilicalis tıkanarak fibröz bir oluşum olan Ligamentum teres hepatis haline; A. umbilicalis ise tıkanarak Ligamentum teres vesicae haline dönüşür. Bu sonki Ligament sidik torbasının yan bandı olan Ligaementum vesicae laterale’yi oluşturur. İki Atrium ortasındaki Septum interatriale üzerindeki Foramen ovale de doğumdan sonraki birinci 2-3 hafta içinde büsbütün kapanır ve yerinde Fossa ovalis denilen bir çukurcuk kalır. Foramen ovale’nin açık kalması da az değildir.
Sağlıklı günler dileği ile…
Uzman Dr.Ali AYYILDIZ – Veteriner Doktor – İnsan Anatomisi Uzmanı Dr.(Ph.D.)
Was this helpful?
0 / 0
