Kemikler Hakkında Genel Bilgiler
Çok kolay hayvanlar dışında, canlıların birçoklarında gövde yapısının temelini teşkil eden, ve bütün gövdenin ve başka ayrı modüllerinin genel hal ve büyüklüklerini tespit eden ve tıpkı vakitte gövde ve çeşitli organlar için dayanak vazifesini yapan bir İskelet vardır.
İnsan iskeletinin çok erken çağlarda insan embriyosunun iskeleti, embryonal bağ dokusundan yapılmış chorda dorsalis ve sklerotom uzantılarından ibarettir. Bir süre sonra iskelet taslaklarını yapan embryonal bağ dokusu, kıkırdak dokusu halini alır. Yalnız kimi baş kemikleri ve clavicula taslağının dokusu, bağ dokusu biçiminde gelişir. İntrauterin hayatın 9-10. haftasında kıkırdak dokusundan yapılmış taslakların kemikleşmesi başlar. İskelet kesimlerinin kemikleşme olayı insanlarda dünyaya geldikten sonra da devam eder, çok uzun sürer ve fakat 22. – 25. yaş ortasında sona erer. Bu süre zarfında insanın çeşitli iskelet modülleri, birbirine kıkırdak dokusu ile bağlı farklı ayrı kemikleşmiş modüllerden meydana gelmiştir. Kemikleşmiş kesimlerin ve ortadaki kıkırdak kesimlerinin hal, büyüklük ve sayıları, kemiğe ve yaşa nazaran çok değişir.
Çeşitli hal ve büyüklükte olan 206 kemik, insan cinsi için belli olan bir sıra ve sistem içinde birbirine bağlanmak suretiyle bütün gövde çeşitli organların dayanağını yapan iskeleti meydana getirirler. iskelet, birebir vakitte gövde yapısının temelini teşkil eder ve yumuşak dokulardan yapılmış çeşitli organlar, bu temele dayanmakta ve bütün organlar, ya direkt doğruya yahut öbür organlar aracılığı ile iskelet kesimlerine bağlanmıştır. Çeşitli oynar eklemler aracılığı ile birbirine bağlı olan kemikler, çeşitli beden kesimlerimizi harekete geçirirken, kaldıraç vazifesini yaparlar. Bundan diğer baş ve göğüs boşluğu için boşlukları sınırlamak suretiyle, kemikler bu boşluklarda bulunan değerli organları dışarıdan gelebilecek tesirlere karşı korunmasını sağlarlar. 60-70 kilo yükünde olan bedenimiz için takviye, hayli ağır gövde kesimlerimizin hareketleri sırasında kaldıraç ve beyin, yürek ve akciğer üzere değerli organlarımız için muhafaza vazifesini yapabilmesi için kemiklerin, sert, sağlam ve güçlü dokudan yapılmış olması lazımdır. Kemiklerin ince yapısını inceleyecek olursak, dokunun vazifesi bakımından kemiklerde aranılan niteliklerin bulunduğunu görürüz.
Kemik dokusunun % 33’ünü organik ve % 67 sini anorganik hususlar oluştururlar. Anorganik unsurların % 86 sını kalsiyum fosfat, % 10 nu kalsiyum karbonat, % 1,5 unu magnesium fosfat, % 0,5 ini kalsiyum fluorid ve kalsiyum klorit ve % 2 sini alkali tuzlar yaparlar. Kemiğin sertliğini anorganik hususlar, elastikiyetini de organik unsurlar sağlar. Bu iki cins husus kemik dokusunda birbirine çok sıkı bir biçimde bağlanmış durumdadır ve kemik yapısının en ince detaylarında bile organik ve anorganik unsurlar ortasındaki bu sıkı ilgi görülmektedir.
Her hangi bir kemik kesimini bir süre için asit içerisinde bırakırsak kemik dokusunda bulunan bütün anorganik tuzlar erir ve dokudan kaybolurlar. Bu formda muameleye tabi tutulan bir kemik, sertliğini kaybeder, lakin formunu ve elastikiyetini koruma eder. Kemiği yakmak suretiyle organik unsurları tahrip edersek, kemik yeniden halini koruma eder, lakin elastikiyetini ve sağlamlığını kaybeder, çok az bir kuvvetin tesiri ile parçalanır ve toz haline gelir. Her iki deneyde kemiğin biçimini koruma etmesi, bize her iki çeşit unsurun de kemik strüktürünün en ince kısımlarına kadar katıldıklarını göstermektedir.
Bütün dayanak ve bağ dokularında olduğu üzere, kemik dokusunda da işlev bakımından en değerli misyon, dokunun temel hususuna düşmekte ve dokuda aranılan bütün nitelikler temel husus tarafından sağlanmaktadır. Kemik dokusunun temel unsuru, işlev icabı muhakkak istikametlerde uzanan kollagen liflerden ve bu liflerin ortasını dolduran ve bunları birbirine bağlıyan orta husustan ibarettir. Bu orta unsurda, üstte oranlarını gösterdiğimiz çeşitli anorganik tuzlar bulunur. Bu tuzlar albümin bulunduran sıvılı bir unsur içerisinde dispersion durumundadır. Kemik dokusunun yapısını betonarme inşaatla mukayese edebiliriz. kollagen lifler, inşaatta kullanılan demir çubuklardır, orta husus ise demir çubukların ortasını dolduran beton misyonunu yapar. Temel maddeyi, ögelerin nitelikleri, ortalarındaki münasebet ve dokunun strüktür, biçimi, kemiklerden istenilen özelikleri sağlamaktır. Kemik dokusu sert olmakla bir arada tıpkı vakitte bir ölçü elastikiyeti de koruma eder. Bu durum kemiğin sağlamlığı ve çeşitli tesirlere karşı direnme bakımından çok değerlidir. Direnme bakımından kemiği tahta ile mukayese edecek olursak, kemiğin basınca karşı direnci tahtaya göre 8 misli, gerilme direnci 3 misli fazladır.
Kollagen lifler ve bunların ortasını dolduran unsurdan yapılmış temel maddeyi meydana getiren kemik hücreleri, temel unsur ortasında bulunan küçücük boşluklarda bulunurlar. Bu boşluklar incecik kanallar aracılığı ile birbiriyle birleşirler ve bu kanalcıklara hücrelerin uzantıları sokulurlar. Bu formda komşu hücreler birbiriyle birleşip bir sinsitium meydana getirirler. Hücrelerden meydana gelen sık bir ağ halinde olan bu sinsitium, kemiğin her tarafında vardır. Kemiğin büyümesi, metabolizması, temel hususun oluşması ve orta husustaki çeşitli anorganik tuzların ölçü ve nispetleri, yani kemiğin bütün varlığını ve niteliklerini sağlayan olayların hepsi, kemik hücrelerinin canlı kalmasına ve olağan çalışmasına bağlıdır. Kemik dokusunun en değerli strüktür elementlerini yapan kollagen liflerin durumuna nazaran, yapı bakımından kemik dokusu. Fibrinli ve lamelli olmak üzere iki temel kümeye ayrılır.
Fibrinli kemik dokusunda kollagen lifler kalın huzmeler halinde çeşitli taraflarda, bazen birbirini çaprazlayarak, bazen paralel olarak uzarırlar. Anorganik tuzlar bulunduran orta husus ile birbirine yapışmış durumda olan bu huzmeler ortasında kemik hücreleri ve kemiği besleyen damarlar bulunur. Kemiğin dış yüzeyinde kollagen lif huzmeleri kemiği örten periost’da bulunan liflerle uzarırlar. Damarların geçmesi için birbiriyle sık anastomoz yapan incecik kanallar görülür. Bu nevi kemik dokusu yüksek sınıf hayvanlar ve insanlarda en önemli embryonal hayatta ve küçük yaşlarda görülür. İnsanlarda 3.-4. yaşa kadar kemiklerin yapısı tedricen değişir ve teknik bakımdan daha eksiksiz olan lamelli yapı halini alır. Yetişkin İnsanlarda fibrinli yapı yalnız kirişler, kaslar, ve bağların yapıştığı kemik kısımlarında görülür. Birtakım aşağı sınıf hayvanlarda kemiklerin fibrinli yapısı hayat uzunluğu kalır.
Lamelli kemik dokusunda temel unsur, yani kollagen lifler ve bunları bir birine bağlayan orta husus, 4,5 -11 mikron kalınlığında ince lameller meydana getirirler. Bu lameller içerisinde kollagen lifler birbirine paralel olarak eğik durumda uzarırlar. Uzun kemiklerde bu lameller, Havers kanalı denilen, damar ve sonları barındıran bir kanalın etrafında konsantrik durumda sıralanırlar. Bu halde 3–8 lamel birbirini dıştan sarmak suretiyle Havers kanalının her tarafını kuşatan ince bir duvar meydana getirirler. Çeşitli lamellerde bulunan kollagen liflerin istikametleri ve kanal eksenine nazaran eğiklik dereceleri olduğuna nazaran, birbirini saran çeşitli lamellerin kollagen lifleri ortasında çaprazlar meydana gelir. Havers kanalını kuşatan ve bir kaç lamelden yapılmış olan ince duvarı, birbirine çaprazlayan ince çıtalardan yapılmış bir duvarla mukayese edebiliriz. Bu biçimde az husus sarf etmek kuralıyla birebir vakitte daha sağlam ve çeşitli taraflardan gelen kuvvetlere karşı daha sağlam bir yapı elde edilmiş olur. Lamellerin ortasında bulunan küçük boşluklarda kemik hücreleri bulunur. Çok ince kanalcıklar aracılığı ile bu boşluklar, bir taraftan birbiriyle, öteki taraftan Havers kanalı ile bağlantıdadır. Hücrelerin protoplazma uzantıları bu kanalcıklara sokulur. Bu formda hücreler bir taraftan Havers kanalından geçen damar ve sonlarla, öteki taraftan kendi ortalarında da temas sağlamış olurlar. Havers kanalı, etrafını kuşatan lameller ile birlikte Havers sütunu yahut osteon denilen oluşumu meydana getirir. Osteonların uzunlukları birkaç santimetre olup, çeşitli kemiklerde ve tıpkı kemiğin çeşitli modüllerinde çok değişiktir. Kanalları, Havers kanalının genişliğine ve kanalı saran lamellerin sayısına nazaran 100 – 500 mikron ortasında değişmektedir. Uzun kemiklerde osteonların durumları kemik eksenine paraleldir. Lamellerin yapısına katılan kollagen lifler osteonların dışına çıkmazlar ve periost dokusuna karışmazlar. Burada kemik dokusu ile periost ortasındaki temas bir taraftan kemik dokusuna öteki taraftan periost dokusuna karışmış Sharpey lifleri denilen lifler aracılığı ile sağlanır.
Osteon’lar ortasında gelişi hoş ve çeşitli taraflarda uzanan lameller görülür. Bu lamellere interstisial lameller denir. İnterstisial lameller kemik dokusunun gelişmesi sırasında ve sonradan da durmadan meydana gelen değişmeler sırasında kısmen resorbe olan osteon’ların artıklarıdır. Bunlar havers sütunları (osteon) ortasında kalan aralıkları doldururlar. Bundan öteki kemiklerin dış yüzüne ve uzun kemiklerde bulunan boşluklara bakan iç yüzüne yakın kısımlarda, kemiğin formuna uygun ve birbirine paralel durumda lameller görülür, bunlara dış ve iç lameller (bazik lameller) denir. Temel lamelleri delerek çeşitli istikametlerde kemiğin içerisine hakikat uzanan ve periosttan gelen damarların geçmesine mahsus kanallar vardır bu kanallara Volkmann kanalları denir. Volkmann kanalları, Havers kanalları üzere, lameller tarafından kuşatılmamıştır. Her bir Volkmann kanalı, bir kaç Havers kanalı ile birleşir ve bu halde Volkmann kanalından geçen damarlar, Havers kanalları içerisindeki ince damarları kanla beslerler. Kemik dokusunun bu form ve yapısında yer alan osteon’lar, esas kemiklerin sert kabuk kısımlarında (substantia compacta) görülür. Substantia compacta uzun kemiklerin orta kısımlarında özellikle kalın olur. Uzun kemiklerin uçlarında ve kısa kemiklerde, substantia compacta yalnız ince bir katman halinde kemiğin dış yüzünü örter. Bu tabakanın altında bulunan kemik dokusu farklı bir yapı göstermektedir. Burada birbirine sık durumda, muntazam sıralanmış ve makul tarafta uzanan osteon’lar yoktur ve bundan ötürü substantia spongiosa’nın makroskopik görünüşü farklıdır. İsminden de anlaşıldığı üzere, substantia spongiosa’nın yapısı, sünger dokusunun yapısına emsal ve burada çeşitli durumda olan ince kemik bölmelerle sınırlanmış çeşitli büyüklükte, ama kolaylıkla gözle görülen boşluklar görürüz. Boşluklar canlılarda ve taze kadavralarda kırmızı ilik (medulla osseum rubra) bulundururlar. Boşluklar, ortalarındaki kanalcıklar aracılığı ile birbiriyle bağlantıdadır. Boşlukları sınırlayan ince kemik bölmeler, birbirine yapışmış birkaç lamelden yapılmıştır. Bu bölmelerin durumları birinci bakışta gelişi hoş ve sistemsiz üzere görünmekte ise de. spongiosa üzerinde yapılan asıllı incelemeler, bu ince kemik bölmelerin durumlarının makul bir sisteme nazaran ayarlanmış ve bu sistemin kemiğin işlevine nazaran düzenlenmiş olduğunu meydana çıkarmıştır.
Kemikler daimi olarak esas iki değerli kuvvetin tesiri altında kalırlar. Bunlardan biri yük oburu de kemiklere yapışan kasların çekme kuvvetidir. Bu kuvvetlerin tesiri muhakkak tarafları izleyerek kemikte dağılır. Kuvvetlerin tesir taraflarını çizgilerle gösterebiliriz. Bu çizgilere kemik trajektorü denir. Araştırmalar insan uyluk kemiğin baş ve boyun kısımlarının spongiosa yapısının tetkikinde burada boşlukları sınırlayan kemik bölmeleri ve ince sütun formunda boşlukların içerisinde uzanan ince kemik kesimlerinin durumlarının üstte anlattığımız trajektorlara, yani kuvvet tesirinin tarafına nazaran ayarlanmış olduğunu göstermiştir. Boşlukları sınırlayan bölmelerin durumu, basınç ve çekme kuvvetinin en çok tesir gösterdiği istikametlere nazaran ayarlanmıştır. Bölmeler ortasında uzanan ve bunları birbirine bağlayan ince kemik modülleri, bölmeleri takviyeler ve durumlarını sağlamlaştırırlar. Bu sistemin uygulamasıyla, makinelerde olduğu üzere insan kemiğinde de az unsur sarfiyatı ile kemiğin fazla sağlam olmasını sağlamak mümkün olmuştur. Femur (uyluk kemiği) aralıksız ve kompakt bir dokudan yapılmış olsa idi sağlamlık ve dayanıklılık bakımından fazla bir şey kazanmış olmazdık. Ancak unsur sarfiyatı bakımından ve kemiğin yükünün artması tarafından çok şey kaybetmiş olurduk.
Periost, yapı ve işlev bakımından birbirinden farklı iki katmandan meydana gelir. Dış katman sağlam fibröz bağ dokusundan yapılmıştır (stratum fibrosum) ve kemik uçlarında eklemleri saran eklem kapsülünün fibröz katmanı ile devam eder. Yumuşak bağ dokusundan yapılmış. damar ve hudutlardan güçlü katmana cambium katmanı denir. Kemiğin gelişmesi sırasında cambium katmanında kemik dokusunu meydana getiren hücreler, osteoblast’lar bulunurlar. Kemikleşme tamamlandıktan sonra osteoblast’lar kaybolurlar. Ama, kıkırdaklardan sonradan yeni kemik dokusu yapılması gerektiği vakit, cambium katmanında tekrar osteoblast’lar ortaya çıkarlar. Bundan ötürü kemik regenerasyonunda periost çok kıymetli rol oynamaktadır. Cambium katmanında bulunan damarlar Volkmann kanalları aracılığı ile kemik dokusuna sokulur ve Havers kanalları içersinde bulunan ince damarlara kan getirirler.
Kemik Dokusunun Meydana Gelmesi
Üstte da anlatıldığı üzere kemik dokusu kökenini embriyonal bağ dokusundan alır. Cranium’u yapan yassı kemikler ve calvicula’nın taslakları bir süre bağ dokusu formunda gelişir ve sonra direkt doğruya kemikleşirler. Öteki kemik taslaklarında, embryonal bağ dokusu evvel kıkırdak dokusu halini alır. Bütün kemik taslakları bir süre bu durumda kalırlar ve sonra farklı kemikler için farklı vakitlerde kıkırdak dokuların kemikleşmesi başlar. Kemlikleşme olayı genel olarak çok uzun sürer, ancak makul kemikler için bu olayın başlangıç ve sonuç vakitleri hayli sabittir.
Bağ yahut kıkırdak dokusunun kemikleşmesi, mevcut dokunun biçimi değiştirmesinden ibaret değildir. Bir taraftan kemik dokusu meydana gelirken, başka taraftan mevcut bağ yahut kıkırdak dokusu tahrip edilir ve resorbe olur. Kemik dokusunu meydana getiren ve mesenşim hücrelerinden menşeini alan hücrelere osteoblast denir. Osteoblastların faaliyeti sonucunda obsteoid denilen, temel unsur meydana gelir ve bu husus içerisinde kollagen fibrinler meydana gelirler. Bir süre sonra fibrinler ortasında bulunan orta unsur içinde anorganik tuzlar toplanmaya başlar. Üstte da söylediğimiz üzere insanlarda embryonal hayatta ve 3.–4. yaşına kadar kemik dokusunun yapısı fibrinlidir. Bundan sonra liflerin durumu değişir, lameller ve osteon’lar oluşurlar.
Kıkırdak dokusundan yapılmış kemik taslaklarının kemikleşmesi iki usulde olur. Kısa kemik taslaklarında kemikleşme, taslağın iç kısmında başlar. Bu usul kemikleşmeye enkondrol ossifikasiyon denir. Uzun kemiklerde ise kemikleşme evvela kıkırdak taslağın dış katmanından başlar (perikondral ossifikasiyon). Perikondrium’un iç katmanında bulunan osteoblastların faaliyeti ile meydana gelen kemik dokusu evvel, ince olur ve bir manşet formunda uzun kemiklerin cismini (diaphysis) her taraftan sarar. Bu kemik katmanı gitgide kalınlaşır. Bir süre sonra kan damarları ile birlikte taslağın içerilerine gerçek sokulan bağ dokusunda bulunan hücrelerin tesiri ile kıkırdak dokusu resorbe olmaya başlar ve bu biçimde taslağın içerisinde boşluklar meydana gelir. Bu primer boşluklar gitgide büyür, birbiriyle birleşir ve bu formda uzun kemiklerin diafizlerinin içinde bulunan ilik boşlukları meydana gelir (cavum medullare). Bu boşluklarda erişkin İnsanlarda sarı kemik iliği (medula osseum flava) bulunur. Kıkırdak taslağın içerisinde primer boşlukların meydana gelmesi ile bu boşlukların sonlarında kemikleşme olayı, yani kısa kemiklerde olduğu üzere enkondrol kemikleşme başlar.
Kısa kemiklerde de kısmen perikondral kemikleşme vardır. İçeriden başlayan ve enkondrol kemikleşme sonucunda meydana gelen kemik dokusu, kısa kemiklerin dış yüzüne yaklaşınca, burada da uzun kemiklerde olduğu üzere, perikondral kemikleşme başlar ve taslağı dıştan saran bir kemik katmanı meydana gelir.
Uzun kemiklerin uçlarında. (epiphysis) diafizden farklı olarak kemikleşme noktaları meydana gelir. Epifizlerin kemikleşmesi taslağın içerisinde başlar. Burada meydana gelen ve gitgide artan kemik dokusu ile kemikleşmiş diafiz ortasında kemikleşmemiş dar bir kıkırdak kesimi kalır. Kıkırdak hücreleri çoğalma ve bütün doku büyüme kabiliyetini koruma ettiğine nazaran, bu kıkırdak katmanı kemiğin büyümesi bakımından çok kıymetlidir. Burada büyümekte devam eden kıkırdak dokusu, diafize yakın kısımlarından tedricen kemikleşerek, peyderpey diafizin dokusuna eklenir. Bu formda kemik cisminin uzunlamasına büyümesi ve sonunda bütün gövdenin büyümesi sağlanmış olur. Bundan ötürü diafiz ile epifizler ortasında bulunan bu kıkırdak katmanı, tarafların ve bütün gövdenin büyümesinde çok kıymetli rol oynar. Epifiz çizgisi yahut büyüme çizgisi (epifizeal plakt) ismi verilen bu ince kıkırdak katmanı harap olduğu takdirde o kemiğin büyümesi geri kalır. Bundan ötürü çocuklarda kaza sonunda kemiklerin bu çizgiden ayrılması, değerli sakatlıklara sebep olur.
Kemiklerin kalınlığına büyümesi periost’ un daima bölünme özelliği gösteren katmanında bulunan osteoblast’ ların faaliyeti ve yeni yeni kemik katmanlarının eklenmesi ile olur. Epifiz çizgilerinin kemikleşmesi ile kemiğin ve bütün gövdenin büyümesi sona erer. Bundan ötürü bu çizgilerin kemikleşmelerinin erken. olması, gövdenin büyümesine mahzur olur. Geç kalması, gövdenin ve özellikle extremitelerin fazla büyümesine sebep olur.
Gelişme sırasında kemiklerin yapısı durmadan değişir. Bir taraftan yeni dokular yapılırken, öteki taraftan mevcut dokular rezorbe olur ve bu formda sonunda her kemik kendine has biçimini alır. Erişkin insanlarda da kemik dokusunda değişmeler devam eder. Ancak bu değişmeler biçim ve büyüklük bakımından olmayıp, daha fazla dokunun ince strukturunda ve temel unsurda bulunan çeşitli hususların ölçü ve nispetleri bakımından olur. İhtiyarlıkta kemik dokusunda rezorpsiyon fazla olduğuna nazaran, kemikler biçim bakımından da kimi değişikliklere uğrarlar ve kemiklerin sağlamlığı da azalır. Kemiklerin gelişmesi üzerinde hormonların büyük tesiri vardır.
Thyroid bezi ve hipofizin ön lobunun salgıları kemiklerin büyümesini çabuklaştırırlar. Genital bezlerin iç salgıları büyümeyi frenler. Bu salgıların tesiri olağan vakitte ve olağan nispette olursa, kemiklerin ve bütün gövdenin büyümesi olağan olur. Kimi salgı1arın eksikliği, yahut tesirin vaktinden önce yahut çok geç oluşması, büyümede çeşitli anormalliklerin meydana gelmesine sebep olur.
Kemiklerin biçimleri, yaptıkları vazifelere nazaran ve gövdenin genel yapı planına uygun olarak ayarlanmıştır. Uzun kemikler, yükü taşımaktan öteki, kaldıraç vazifesini de yaparlar. Kısa kemikler hareketsiz ve az hareketli eklemler aracılığı ile birleşerek elastiki ve yaylı sütunlar ve kubbeler meydana getirirler. Yassı kemikler, kıymetli organları içine alan boşluklar için sağlam duvarlar yaparlar. Kemiklerin dış görünüşü üzerinde komşu organların, özellikle kasların tesiri büyüktür. Kasların yapışma yerlerinde, çekme kuvvetinin tesiri ile kemikler üzerinde çıkıntılar ve kabartılar meydana gelirler. Biçimlerine nazaran bunlara, tuberculum, tuberositas, processus, crista ve spina üzere çeşitli isimler verilir. Kemik üzerinden geçen damar ve hudutlar kemikte sulci (oluklar), kemiği delerek geçen damar ve sonlar de delikler (foramina) meydana getirirler.
Kemiklerin Sınıflandırılması :
İnsan iskeleti aksial ve appendiküler İskelet olmak üzere iki kısımdan meydana gelir. İnsan bedeninde toplam 206 kemik bulunmaktadır. Fakat bu sayı sabit değildir.yaşa nazaran değişiklik gösterebilir.
Aksiyal ve apendiküler iskeletteki kemik sayısı.
Bu kemikler hallerine nazaran de sınıflandırılabilir.Buna nazaran:
1. Uzun kemikler : ossa longa
2. Kısa kemikler : ossa brevia
3. Yassı kemikler : ossa plana
4. Sistemsiz kemikler : ossa appendiculare
5. Sesamoid kemikler : ossa sesamoidea
1. Uzun kemikler (ossa longa) : Uzunlukları genişliklerine nazaran fazladır. Ekstremitelerde bulunurlar.Örneğin: ulna, femur, tibia, metatarsallar üzere.Her uzun kemik, ince uzun bir gövde ve çoğunlukla eklem yüzü bulunan iki uçtan oluşmuştur. Gövde kısmına diafiz, uç kısımlarına epifiz denir.
Gelişmekte olan bir kemiğin epifizleri büsbütün kıkırdak yapıdadır.Epifizial kemikleşme başladığı anda bunlar diafizden bir discus epifısiale ile ayrılırlar. Diafizin discus epifıziale ile komşu olan kısmı öteki kısımlarına nazaran daha genişçedir. Bu geniş kenar gelişme çizgisi ve yeni oluşan kemiği içerir. Bu kısma metafiz denir. Metafiz ve epifiz yetişkinlerde kemik halindedir.
Uzun bir kemiğin diafizi kompakt kemikten yapılan bir tüpten ibarettir. Bunu ortasındaki boşluğa cavitas medullaris denir. Bu boşlukta kemik iliği bulunur. Epifiz ve metafızler sistemsiz, ortalarında anstomoz yapan kemik çubukları ve trabekulalardan yapılmıştır. Buna spongioz kemik denir. Yüzeyleri ise ince bir katman kompakt kemik ile kaplıdır. Eklem yüzleri ekseriyetle hiyalin kıkırdak ile kaplanmıştır. Kemiğin yüzeyini periost denilen bağ dokusu zarı örter.
Periost bir dış -fıbröz- katman ile içte fazla hücreli bir osteojenik katmandan ibarettir. Periost kemiğin uçlarında ve eklem yüzlerinde yoktur. Periost kemiğin beslenmesini ve korunmasını sağlar. Kemik kırıldığı vakit osteojenik katman tekrar kemik üretimine karışır. Ayrıyeten kas ve tendonların kemiğe tutunmasını sağlar. Tendonun kollagen lifleri periost içine yelpaze üzere dağılırlar. Birtakım lifler daha içeri giderek kemik duvarını da delerler. Kompakt kemiklerin iç yüzeyleri endosteum denilen bir hücresel katman ile kaplıdır.
2. Kısa kemikler (ossa brevia): Kalınlık, uzunluk ve enleri az çok birbirine yakın kemiklerdir. El ve ayakta çok sayıdadır. Temel olarak spongioz kemik ve bunu çevreleyen ince bir kompakt kemik dokusundan ibarettirler. Kemik iliği içerirler. Eklem yüzleri dışında periost ile kaplanmışlardır.
3.Yassı kemikler (ossa plana): Costalar, sternum, skapula ve kafatası kemikleri bu guruba girerler. Çoklukla ince ve kıvrık bir katman halindedirler. Dış ve iç iki kompakt katman ile bunun ortasında spongioz kemikten yapılmışlardır. Kemik iliği içerirler. Kafatası kemiklerindeki spongioz katmana özel olarak -diploe- denir. Diploe içinde bir çok ven kanalcıkları vardır. Kimi yassı kemikler (lacrimal) sadece bir kompakt kemik yaprağından ibarettir. Eklem yüzleri kıkırdak yahut fıbrözdoku ile kaplıdır.
4.Düzensiz kemikler (ossa appendiculare) : Üstteki sınıflandırmanın hiçbirine uymayan, sistemsiz şekillidirler. Kimi kafatası kemikleri, vertebralar, os coxsa bu kümeye girer. Çoğunlukla compakt katman tarafından çevrelenmiş spongioz kemikten yapılmışlardır. Lakin pek çok kısımları sırf kompakt kemikten ibarettir. Bunların bir kısmı hava ile dolu sinüsler içerirler. Bunlara özel olarak pneumatik kemikler denir. Örneğin: maxilla, temporal, frontal, ethmoid kemikler üzere.
5.Sesamoid kemikler: El ve ayakta tendo yahut eklem kapsülü içine gömülmüş kısa tip kemiklere susamsı (sesamoid) kemikler denir. Kimileri patella üzere tendo çekme açısını rahatça değiştirebilirler. Kimileri ise susam yahut mercimek büyüklüğündedirler.
Yardımcı kemikler : Bunlar her beşerde bulunmayabilirler. Kısa ve yassı tipte olabilirler. Birtakım tip sesamoid kemikler ile gelişkinde rastgele bir nedenle epifızle birleşmemiş kemik kesimleri bu ismi alırlar. Örneğin: os trigonum üzere. Bu tip kemikler radiogramlarda kırıklarla karıştırılabildiği için klinik değer taşırlar.
Kemik Yüzeyindeki Yapılar
Çoğunlukla kemiğe bir collum aracılığıyla tutunmuş bir processus articularis vardır. Bazen condyl denilen lokma formunda çıkıntılara rastlanır. Kondiler eklem yüzü içerirler. Eklem yüzü hiyalin kıkırdakla kaplıdır. Eklem yüzü içermeyen lokma halindeki çıkıntılara epiconyl denir.Şekil ve büyüklükleri çok değişen başka tip çıkıntılara processus, trochanter, tuberositas, protuberantia, tuberculum ve spina isimleri verilir. Çizgi formundaki çıkıntılara arcus, crista yahut linea, çizgi halindeki oluklara ise sulcus ismi verilir. Çukurcukların büyük çelerine fovea yahut foveola denir. Bir kemiğin içindeki büyük boşluğa sinüs yahut antrum, kemik içindeki boşluğu dışarıya açan deliğe foramen yahut ostium denir. Ayrıyeten kemikteki değişik formdaki açıklıkları tanımlamak için canalis, hiatus, aditus, aquaductus üzere tabirler kullanılır. Kemik üzerindeki düz alanlara facies, kenarlara margo denir. Yarık yahut çentilmiş kısımlar incisura, fissura diye isimlendirilir.
Kemiğin Damar ve Sinirleri
Kemikler güçlü bir damar sistemine sahiptirler. Uzun kemikler aşağıdaki tipte damarlar tarafından beslenirler.
Bir yahut birkaç arka, nutricia diyafizin kompakt katmanındaki foramen nutricia denilen deliklerden geçerek, metafize kadar uzunluğuna seyreden kollara ayrılır. Kemiği ve iliği besler. Foramen nutrisyum’lar bütün kemiklerde bulunurlar.
Çok sayıda periostal damar kolları kompakt kemiği beslerler. Temel olarak eklemi besleyen arterlerden doğan metafızial yahut epifızial damarlar kompakt tabakayı delerek spongioz kemiği beslerler. Kemikte metafizial ve epifıziyal damarlar kıkırdak bir lamina tarafından etraflarından ayrılmışlardır. Bütün bu saydığımız damar tipleri gelişme çizgisinin beslenmesinde çok değerlidirler. Şayet kan beslenmesinde bir bozukluk olursa kesin olarak gelişme bozukluğu da oluşur.
Epifiziyal ve metafiziyal arterler ortalarında anastomoz yaparlar. Kan damarları ile gelen enfeksiyonlar kemiklerin daha çok uçlarında yerleşirler. Gelişkin kemiklerin kan akımı içerden dışarıya yanlışsız seyreder. Kan evvel medullar arter sisteminden substantia kompakta kapillerine oradan da dışa, periost kapillerlerine akar. Hudut lifleri, kan damarları ile birlikte kemiğe girerler. Bu liflerin birden fazla vazomotor, kimileri da duyu lifleridir. Hudut lifleri periost ve damarların dış katmanında sonlanırlar. Duyu liflerinden kimileri ağrı lifleridir. Periost yırtılma ve gerilmeye karşı çok formda hassastır.
Kompak katmanına anestezisiz olarak girilirse bir sızı ve külfet verici duyu oluşur. Spongioz kemiğe girilmesi ise çok aşırı ağrı yapar. Kırıklar son derece ağrılıdır. Kırık yüzeylerine anestezik unsur enjekte edilmesinin ağrı kesilmesinde büyük faydası vardır.
Kemiğin genişlemesine neden olan bir tümör yahut enfeksiyonda ağrılıdır. Kemikteki ağrı lokal olarak ve direkt stimilasyon alanında duyulur. Fakat ağrının yayıldığı yahut aksettiğinde sık görülür. Örneğin; femur diafizindeki bir ağrı, uyluğun alt kısmında ve dizde hissedilebilir. Periostta konum duyusu taşıyan hudut uçları vardır.
Kemik Mimarisi : Architecture ossea
Kemikler daima olarak iki değerli faktörün tesiri altında kalırlar. Bunlardan biri yük, başkası de üzerine yapışan kasların çekme kuvvetidir.
Bu kuvvetlerin tesiri, makul tarafları izleyerek kemikte dağılırlar. Bu kuvvetlerin tesir taraflarını çizgilerle gösterebiliriz. Bu çizgilere trajektör denir.
Anatomistler insan femur kemiğinin baş ve boyun kısmını incelemişler ve buradan ince kemik tesirinin tarafına nazaran sıralanmış olduğunu kanıtlamışlardır.
Kemikteki boşlukları sınırlayan bölmelerin durumu, basınç ve çekme kuvvetinin en çok tesir ettiği taraflara gerçek ayarlanmıştır. İki kemiğin eklem yaptığı bölgelerde, bir kemikteki trajektörlerin komşu kemikte de motamot devam ettiği röntgen sinemalarında görülür.
Varyasyonlar
Kemikler ırk, yaş ve cinsiyete nazaran değişiklikler gösterdikleri üzere bireyden bireye nazaran de değişiklikler gösterirler.
Bayan kemikleri çoğunlukla daha hafif ve daha küçüktürler. Zira gelişmelerini daha erken tamamlarlar. Muskuler çıkıntılar erkeklerde daha fazla bellidir.
Çocukların kemikleri çok esnektir. Kırıldığı anda, kırılmasının fidan çubuğu üzeredir. Gelişkin kemikleri kuru odun üzere kırılırlar.
Ferdî varyasyonların çoğunluğu kemiklerin büyüklük, hal ve tartısına aittirler. Kasların gelişme derecesi kemiğin haline tesir eder. Kaslar kuvvetli ise kemiğin çıkıntıları da muhakkaktır, örneğin; mandibula’nın prosessus coronoideus’u çiğneme kasları tam geliştiği vakit muhakkak olur. Kemik yüzeyindeki kabarıntılı yahut sınırlar üzere sekonder işaretler puberte vaktinde belirlenmeye başlar. Bunlar daha çok tendonların tutunduğu yerlerdir. Örneğin; linea aspera bu bölümde daha çok kalınlaşır. Şayet ekstremite de bir kemik çıkarılırsa yahut doğmalık olarak yoksa komşu kemik hipertrofıye uğrar. Örneğin; fibula çıkarılırsa tibia hipertrofiye uğrar. Karşıtı olarak kemik üzerine kas faaliyetleri ortadan kalkar yahut azalırsa kemik atrofıye uğrar. Felçli hastalarda ve atellerde bu olay görülür. Kemiğin hem organik hem inorganik hususları yavaş yavaş kaybolur.
Şayet rastgele bir nedenle eklem kıkırdağını kaybederse bu kere kemik yüzeyi çok sert ve cilalı bir hal gösterir.
Kemiğin Sağlığı
1. Kemiklerde organik kısmın inorganik kısma nazaran oranı yaşla birlikte değişir. Çocukluk periyodunda organik kısım daha fazladır. Raşitizm ve osteomalazi üzere kimi metabolik bozukluklarda kemik matriksinde kalsifikasyon yetersiz kalır. Kalsiyum kemiğe sertlik kazardırdığı için, kalsifiye olmamış alanlar bilhassa fazla yük taşıyan kemiklerde eğilir ve ilerleyici deformitelere neden olur. Örneğin; raşitizm sonucu bacakların yay formunda bükülmesi üzere.
2.Kırıklar, günlük hareketlerinde daha dikkatsiz ve daha sert oldukları için çocuklarda gelişkinlere nazaran fazla oranda görülür. Rahmet fidan çubuğu halindeki bu kırıklar çabuk güzelleşirler. Lakin epifiz diski kırıkları çok kıymetlidir. Zira bu kırıkları güzelleşmesi sonucu diafiz ve epifiz daha erken kaynaşacağı için sonuçta kemiğin kısa kalmasına neden olabilir, örneğin; ön kolda radius alt epifızin kırığında radius kısa kalacağından ve ulna boyunca büyümeye devam edeceğinden elin radial devıasyonu üzere bir form bozukluğu ortaya çıkabilir. Çocuklarda ve gençlerde epifizlerin diafize birleşmemesi olgusundan tedavi maksatlarıyla yararlanılabilir. Örneğin; diz epifiz diskinin diafizle temasını engelleyecek halde yerleştirilen bir metal plak ekstremitenin boyunca uzamasını durdurur. Bu yolla kısa kalmış öbür ekstremitenin uzunluğunun, plak yerleştirilmiş olağan ekstremite uzunluğuna ulaşması sağlanabilir.
3.Yaşlılıkta kemiğin hem organik, hem inorganik kısmı azalacağından (osteoporozis) elastiklik kaybolur ve kemikler kolay kırılır bir duruma gelirler. Osteoporozise yaşlı bayanlarda, erkeklere oranla daha sık rastlanır.
Sağlıklı günler dileği ile…
Uzman Dr.Ali AYYILDIZ – Veteriner Doktor – İnsan Anatomisi Uzmanı Dr.(Ph.D.)
Was this helpful?
0 / 0
