Kaslar Hakkında Genel Bilgiler
Kaslar hareket sisteminin etkin ögeleridir. Hareketi meydana getirebilmek için lazım olan kinetik kuvvet kaslarda meydana gelir. Kuvvetin kaynağı, besin olarak aldığımız ve alimenter organlarında birçok değişikliklere uğradıktan sonra kana karışarak sirkülasyon organları aracılığı ile kas hücrelerine gelen unsurlardır. Bu unsurlarda gizli olan potansiyel güç, kas hücrelerinde meydana gelen olaylar sırasında kinetik güç formuna çevrilir. Bir motor üzere kinetik güç meydana getiren kasların harekete geçebilmesi için bütün motorlarda olduğu üzere (kontakt), bir uyarmaya gereksinim vardır. Bu uyarma mekanik, kimikal yahut elektrik akımı formunda de olabilir. Kasın üzerine yapılan bir darbe, birtakım kimikal unsurların tesiri yahut elektrik akımı ile kasları harekete geçirebiliriz. Lakin bu üzere dışarıdan gelen uyarmaların meydana getirdiği hareketler olağan ve fizyolojik değildir. Bütün canlılarda kasların olağan hareketlerini meydana getiren uyarmalar, beyinde yahut medulla spinalis’te bulunan hudut hücrelerinden gelirler.
Kasların çalışması, yapışma noktalarından biri yahut her ikisi de hareketli ise, biçiminin değişmesi kısalma, kalınlaşma ve sertleşmesi ile kendini gösterir. Öbür kuvvetlerin tesiri ile kasın her iki ucu da sabit kalırsa, kas kısalmaz, ama sertleşir. Bu üzere hallerde kas rastgele bir hareket meydana getiremez. Ama bu türlü olmakla bir arada kas yeniden çalışır makul bir kuvvet meydana getirir ve bu kuvveti öteki bir kuvvete karşı koymak için kullanılır. Örneğin elimizde bir yükü belli bir yükseklikte tutabilmemiz için o anda hiç bir hareket yapmadığımız halde, kol ve ön kol kaslarımızın çalışması ve tartıya karşı koyabilecek derecede bir kuvvet meydana getirmeleri lazımdır. İkinci bir ömek olarak da, bedenimizin bir, modülünün muhakkak bir durumda kaslar tarafından tespit edilmesini gösterebiliriz. Bu sırada da bu işe katılan kaslar çalışırlar, ama kısalmaz, formlarını değiştirmez ve tespit ettikleri organı harekete getirmezler.
Kasların kısalması, kalınlaşması ve sertleşmesi ve yapıştıkları organı harekete geçirmeleri, kas hücrelerinin kendilerine has olan ve kontraktilite (kısalma yetenekliği) ismi verilen spesifik nitelikleri sayesinde mümkün olmaktadır.
Kas dokusu; kas hücrelerinin yapısı, hücrenin işlevine nazaran ayarlanmıştır ve kasılma sırasında hücrenin çeşitli ögeleri hal ve durumlarını değiştirebilecek durumdadır. Artık insan bedeninde görülen çeşitli kas dokularını kısaca gözden geçirelim.
Mikroskobik yapı bakımından insan bedeninde görülen kasları düz kaslar, çizgili iskelet kasları ve yürek kasları olmak üzere üç kümeye ayıra biliriz. Mikroskobik yapı bakımından olduğu üzere, bu üç çeşit kaslar işlev bakımından da birbirinden farklıdır. Bunlardan düz kaslar ve çizgili yürek kaslarının çalışmaları isteğimize tabi olmayıp autonom hudut sistemi tarafından yönetim edilirler. Çizgili iskelet kaslarının çalışmaları isteğimize tabidir ve cerebro spinal hudut sistemi tarafından yönetim edilir.
Cerebro spinal sistem tarafından yönetim edilen çizgili kasların çalışması çok vakit haberimiz olmadan refleks yolu ile meydana gelebilirler. Öbür taraftan autonom hudut sistemi tarafından yönetim edilen kimi düz kasların çalışması üzerinde cortikal merkezlerin çok büyük tesiri vardır. Biz burada düz kas liflerinin yapısını ve özelliklerini kısaca gözden geçirdikten sonra esas çizgili iskelet kaslarını inceleyeceğiz. Çizgili yürek kasları ise, cardiovasculer sistemi anlatırken bahsedilecektir.
Düz kas lifleri, çoğunlukla iç organlarımızın ve damarlarımızın duvarlarında bulunurlar. Lakin bundan öteki çeşitli organlarımızı birbirine bağlayan bağlar içerisinde ve çeşitli organların çeşitli kesimlerinde vazifeli olan düz kas lifleri de vardır. Düz kas lifleri yavaş, kasılırlar ve kasılma olayının rastgele bir devresinde duraklayarak o anda aldıkları hal ve durumu fazla güç sarf etmeden ve fazla yorulmadan uzun süre koruma edebilirler. Bundan ötürü düz kas lifleri, ekseriyetle hareketlerin yavaş oluşmasına, ancak bu hareketler sonucunda meydana gelen durumun uzun süre koruma edilmesi gereken organlarda bulunurlar.
Düz kas lifleri iğ biçiminde, en çok 0,5 mm. kadar uzunlukta, 3 – 4 mikron kalınlıkta, soluk renkte ve tek çekirdekli hücrelerdir. Çekirdek oval biçiminde olup hücrenin ortasında bulunur. Sarkoplazma içinde birbirine ve hücrenin uzunluğuna paralel durumda çok ince fibriler (miofibril) bulunur. Kas hücrelerinin kasılma yetenekliği en önemli bu miofibrillere bağlıdır. Burada miofibriller, çizgili kaslardan farklı olarak, düz ve homojendir ve ışık kırma yetenekliği bütün kısımlarında birebirdir. Birtakım düz kas hücreleri çok küçük olurlar (22 – 25 mikron). Bu üzere küçük hücreler yan uzantılar ile birbiriyle birleşir ve bir sinsitium meydana getirirler. Bu formda düz kas hücrelerinden meydana gelen sinsitiumlar özellikle düz kas liflerinin ince bir katman halinde büyük yüzeyleri örttükleri ve veyahut öbür dokular ortasına katılarak uzardıkları yerlerde görülürler. Organ boşluklarını sınırlayan duvarlarda bulunan düz kas lifleri, birbirine paralel olarak sıralanır, huzmeler ve katmanlar meydana getirirler. Komşu kas lifleri çok ince membranlar ile birbirine bağlanmıştır. Bu membranlar, kasılma ve esneme sırasında liflerin olağan durumlarının değişmemesini sağlarlar. Daha kalın olan huzmeler bir bağ dokusu ile çevrilmiş olup bu doku aracılığı ile birbirine ve komşu organlara tutunurlar. Birtakım düz kas huzmeleri bu üzere elastiki kirişler aracılığı ile, kimileri direkt doğruya elastiki membranlara tutunarak muskulo elastik sistemler yaparlar. Bu üzere sistemlerde kasların uzaması yahut kısalması liflerin elastikiyet kuvvetinin derecesini değiştirir ve bu formda hudutlar tarafından yönetim edilen kaslar, faal olarak çeşitli durumlara nazaran elastikiyet kuvvetinin tesirini ayarlayabilirler.
Düz kas lifleri de, öbür kaslarda olduğu üzere, fazla çalışma sonucunda hem uzunluk, hem kalınlık bakımından büyüyebilirler (hypertrophie). Lakin bütün, hücrelerde olduğu üzere, yalnız muhakkak bir dereceye kadar büyür. Düz kas lifleri için bu hudut eski hacminin sekiz mislidir. Gebelik sırasında uterus duvarındaki düz kas liflerinin büyümesi, fazla çalışma sonucu olmayıp hormonların tesiri ile olur ve doğum için bir hazırlıktır. Düz kas lifleri mitoz’la bölünerek sayılarını da arttırabilirler. Az çalıştıkları takdirde, iskelet kaslarında olduğu üzere, düz kas lifleri de küçülür ve sayıları da azalır (atrophie). Bütün düz kaslar hudutlarını autonom hudut sisteminden alırlar.
Çizgili iskelet kasları, hareket sisteminin etkin ögeleri olup hareket için gerekli kuvveti meydana getirirler. Kas (musculus) ismi verilen bu hareket organların hacim itibariyle büyük bir kısmını, kuvveti meydana getiren ve kontraktilite denilen kasılma yetenekliği olan kas lifleri yaparlar. Bundan diğer kasların kiriş (tendo, tendines) denilen ve çeşitli kaslarda çok değişik formlar gösteren kesimleri vardır. Kirişleri meydana getiren dokular kas dokusundan hem yapı, hem işlev bakımından çok farklıdır. Kirişlerin kasılma yetenekliği yoktur ve hareket sisteminde oynadıkları rol pasif olup, vazifeleri kas liflerinin meydana getirdiği kuvveti iskelet modüllerine iletmektir.
Kas Kirişleri: Kirişler, kasların meydana getirdiği kuvveti iskelet kesimlerine ulaştıran yardımcı oluşumlardır. Kirişlerin büyüklük ve formları ilişkin oldukları kasların form ve işlevlerine nazaran çok değişiktir.
Kiriş dokusunun en kıymetli kısmını kalın kollagen lifler meydana getirirler. Bir kaç kollagen lif birbirine paralel durumda bir ortaya toplanarak ince huzmeler yaparlar. Bu ince huzmeler ortasında kiriş hücreleri (fibroblast) bulunurlar. İnce kiriş huzmeleri bağ dokusu aracılığı ile birbiriyle birleşerek daha kalın huzmeler meydana getirirler. Kollagen lif huzmeleri, kısa kirişlerde birbirine paralel olarak, uzun kirişlerde ise hafif kıvrıntılar yaparak dalgalar formunda uzarırlar. Kas kasıldığı vakit evvela bu dalgalar kaybolur, huzmeler doğrulur. Bundan sonra kirişin ilettiği kas kuvveti tam olarak kemik üzerinde tesirini gösterir ve kemiği harekete getirir. Kasın kuvveti ile kirişin çekme kuvvetine karşı olan direnme yetenekliği ortasındaki nispet bütün kaslarda kirişin lehine olarak ayarlanmıştır. Hiç bir kas yalnız kendi kuvveti ile kirişini koparamaz. Kiriş kopma olaylarında kesinlikle öteki kuvvetlerin de tesiri olması lazımdır.
Kas ile Kirişler ortasında bağlantı: Kirişler her vakit yalnız kasların uçlarında yer almazlar. Bazen kirişler yassı katman halinde kasın bir kısmını örterler, bazen de çeşitli uzunluk ve kalınlıkta huzmeler biçiminde kasın içine sokulurlar. Yalnız kasın uçlarında görülen yuvarlak kirişlerin de kasın içine sokulan uzantıları vardır. Bu biçimde kas hücrelerinin kirişle birleşme alanı çok büyümüş olur.
Kasların çeşitli modülleri: Kasların kalın kısımlarına venter denir. Uçlardan birinin yapışma yerine origo, diğerinkine insertio denir. Yapışma noktalarından, hareket etmeyen yahut az hareket eden noktayı kasın başlangıcı (origo) olarak kabul edilir.
Daha fazla hareket eden ve insersio denilen nokta, kasın sonlanma kısmı olarak kabul edilir. İskelet kaslarında çoğunlukla hareket sırasında kas uçlarından birinin yapıştığı nokta sabit kalır (punctum fixum). Öteki ucun yapıştığı nokta ise sabit noktaya yanlışsız hareket eder (punctum mobile). Çoğunlukla sabit kalan yahut az hareket eden iskelet kesimleri gövdenin ortasına daha yakın (proksimal) kısımlarda, çok hareket eden modülleri ise daha uzakta (distal) bulunurlar. Ama bu durum gereğine nazaran değişebilir. Kimi hareketler sırasında sabit kalan nokta, birebir kasın meydana getirdiği diğer hareketler sırasında punctum mobile rolüne geçer. Origo her vakit punctum fixum’a, insersio da punctum mobile’ye isabet etmez. Ancak kas uçları isimlerinin her vakit için birebir kalması, oryantasyon bakımından gerekli ve yararlıdır.
Kasın başlangıç ucuna yakın olan kısmına baş (caput) denir. Kimi kasların çeşitli kemiklere yahut birebir kemiğin çeşitli yüzlerine yapışan bir kaç kesimi bulunur. Bu modüller kasın ortasına yahut sonuna hakikat birleşerek genel bir kiriş meydana getirir ve bu kiriş aracılığı ile kemiğe yapışarak sonlanırlar. Bu formda 2, 3 ve 4 başlı kaslar meydana gelirler. Kimi kasların çeşitli modülleri kirişle birbirine bağlanmış olurlar. Birtakım kaslarda bu üzere kirişler yuvarlak huzme formunda (m. digastricus), kimilerinde yassı plak formunda olup intersectio tendinea ismini alırlar (m. rectus abdominis). Kasın çeşitli modülleri ve kirişlerin durumu, kasın bulunduğu yere, topografik icaplara ve ilgili eklemlerin durum ve işlevlerine nazaran ayarlanmıştır.
Eklemlerin hareketine mani olmamaları için kasların kalın kısımları çoğunlukla eklemlerden uzakta bulunurlar. Örneğin parmakları harekete getiren kasların kalın kesimleri, parmak eklemlerinden uzaklarda, ön kolun üst kısımlarında bulunurlar ve kasların kuvveti ince uzun kirişler aracılığı ile falanks’ lara iletilir. Kalın kaslar parmakların üzerinde yahut yakınlarında yer almış olsalardı, parmakların geniş ve çevik hareketler yapmaları olanaksız olurdu. Yalnız, eklem yüzleri çeşitli istikamette ve geniş hareketlere elverişli olan, lakin kimi hareketlerin frenlenmesi icap eden eklemlerin yakınlarında kalın kaslar bulunurlar. Örneğin omuz ve kalça ekleminde olduğu üzere. Bu eklemlerin yüzleri çok geniş hareketler için elverişlidir. Ancak birtakım taraflarda geniş hareketlerin yapılması gereksiz, kimileri hatta gövdenin durumu için ziyanlı ve tehlikeli de olabilirdi. Bu üzere eklemlerde kalın kaslar eklemleri sarmak suretiyle birtakım hareketleri frenler ve tıpkı vakitte çıkıklara da mahzur olurlar.
Kasların yapı ve durumları ile işlevi ortasındaki ilgi :
Kasların işlevi üzerinde tesir yapan en değerli faktörler, kası meydana getiren liflerin sayısı, uzunluğu ve kas kirişlerinin kemiklere yapışma üslubudur.
Bir hareketin meydana gelebilmesi için evvela kas kuvvetinin yük kuvvetini yenmesi lazımdır. Aksi takdirde çalıştığı halde ve makul bir kuvvet meydana getirmesine karşın, kas kısalamaz ve yapışma noktası hareketsiz kalır. Örneğin elimize fazla ağır bir cisim alır ve ön kolumuzu bükmek istersek, bu hareketi yaptıran kasların meydana getirdiği kuvvet, tartı kuvvetini yenmek için kâfi değilse, ön kolumuz hareketsiz kalır. Bu sırada kasların meydana getirdiği bütün kuvvet, yalnız yükü kaldırmak için kullanılmıştır. O halde hareketin meydana gelmesi için, hareketi yaptıran kasların daha fazla kinetik güç meydana getirmeleri lazımdır.
Kası meydana getiren kas liflerinin her biri başka ayrı motor üzere çalışır ve kanla gelen besin unsurlarını yakarak kinetik güç meydana getirir. Şu halde bütün kasın kuvveti, motorların büyüklük ve sayısına, yani kas liflerinin kalınlık ve sayısına bağlı olması gerekir. Bundan ötürü bir kasın kuvveti, kası meydana getiren bütün liflerin transvers kesitlerinin toplamı ile ölçülür ve bu toplama kasın fizyolojik kesiti denir.
Devamlı çalışma sonucunda kas lifleri kalınlaşır ve çoğalırlar (hipertorfi ve hiperplazi). Bu üzere kaslar daha fazla kuvvet meydana getirir ve daha ağır işler yapabilirler.
Bir kasın en kalın yerinden yapılan transvers kesite kasın anatomik kesiti denir. Kası meydana getiren liflerin hepsi de birebir uzunlukta ve birbirine paralel durumda iseler, anatomik ve fizyolojik kesitlerin büyüklüğü tıpkı olur ve bu üzere kaslarda kasın kuvvetini kalınlığına nazaran tespit edebiliriz. Ama bu durum çok az kaslarda görülür. Kasların birçoklarında liflerin uzunluğu birebir olmadığı üzere, durumları da birbirine paralel değildir. Bu üzere kaslarda bütün liflere isabet eden tek bir kesit yapmak olanaksızdır ve kuvveti meydana getiren bir çok kas lifleri, kesitin dışında kalırlar. Bundan ötürü kasın kalınlığına nazaran kasın kuvveti hakkında bir karar vermek hakikat değildir. İnce, yassı ve geniş kaslarda anatomik ve fizyolojik kesitlerin ayrımı çok büyüktür ve bu üzere kaslarda kasın kalınlığı, kasın kuvveti hakkında hiç bir fikir veremez.
İnsersiyon açısı: Kasın meydana getirdiği kuvvetin tamamı çoğunlukla hareket için kullanılmaz. Kuvvetin hareket için kullanılan kısmının ölçüsü, yapışma noktasında kirişle kemik ortasında meydana gelen açının genişliğine bağlıdır. İnsersiyon açısı ismi verilen bu açı, ne kadar geniş olursa, kas kuvvetinin yapışma noktası üzerinde hareketi sağlayan tesiri de o kadar fazla olur. İnsersiyon açısı 900 yi bulduğu vakit bu kas kuvvetinin tamamı hareket için sarf edilir. Bu üzere durumlarda fizyolojik kesitleri pek fazla olmayan kaslar da ağır gövde modüllerini harekete getirebilirler (uyluğun dış rotator kasları gibi) .
İnsan bedeninde kasların birden fazla dar açı yaparak kemiğe yapışırlar. Bu üzere kasların kasılma sırasında yapışma noktasına tesir yapan kas kuvveti, kuvvet bileşkesi kanununa nazaran ikiye bölünür. Kuvvetin bir kısmı kiriş istikametinde kemik üzerine çekme tesiri yapar ve kemiği harekete getirir. Öbür kısmı, kemik ekseni istikametinde tesir yaparak kemiği ekleme hakikat çeker ve yükü karşılar. Alt ekstremiteler üzere ağır modüllerde üstten gelen uzun kasların hepsinin insersiyon açıları dardır.
Hareketin istikameti: Her bir eksen etrafında birbirine zıt iki tarafta hareket yapılabileceğini eklem konusunda görmüştük (transvers eksen etrafında fleksiyon ve ekstensiyon, vertikal eksen etrafında dış ve iç rotasiyon, sagittal eksen etrafında abduksiyon ve adduksiyon hareketleri gibi) .
Hareketlerin tarafını tespit ederken, hareket sırasında hareketli noktanın hareketsiz noktaya yaklaşacağı ve bu anda en yakın yolu izleyeceğini hatırdan çıkarmamalıdır.
Tıpkı istikamette hareket yaptıran kaslara sinergist, aksi tarafta hareket yaptıranlara antagonist kaslar denir. Bir kas kasıldığı vakit bu kasın antagonisti çekilir ve uzar. Bu çekilme bir ikaz mahiyetinde tesir yaparak, antagonist kasta da bir derece gerginlik yaratır. Bu gerginliğin derecesi gereğe nazaran değişebilir. Bazen antagonist kas gerginliğini arttırmak suretiyle hareketi frenler, bazen de gereğinde tamamiyle durdurabilir. Bu olaylar sentral hudut sistemi tarafından yönetilir ve durumun muhtaçlığı ve gövdenin faydası bakımından en uygun bir biçimde ayarlanır. Birbirine antagonist olan kaslar tıpkı vakitte ve birebir kuvvetle çalışırlarsa, hareket meydana gelmez ve kemik belli bir durumda tespit edilir.
Tonus: Canlılarda kaslar istirahat sırasında da belli derecede gerginliklerini her vakit koruma ederler. Bütün cisimler üzere insan bedeni ve çeşitli modülleri da daimi olarak yer çekimi tesiri altında bulunurlar. Daimi bir uyartı mahiyetinde olan bu kuvvet, refleks yolu ile kaslara tesir yapar ve kasları az, ama daimi bir gerginlik durumuna getirir. Kasların istirahat sırasında da koruma ettikleri bu daimi gerginliğe tonus denir. Kas tonusu tartı kuvvetine karşı koyan kuvveti meydana getirir ve gövdemizin ve çeşitli modüllerinin belli durumlarda kalmalarını sağlar. Yer çekimi gövdemizi devamlı olarak öne ve aşağıya çekmektedir ve bu kuvvete karşı koyan kas tonusu olmasaydı, bedenimiz dik durumunu koruma edemezdi. bedenimizin çeşitli modüllerinin istirahat sırasındaki durumlarını da bu kesimlere ilişkin olan kasların tonusu tespit eder. Bütün kasların tonusu tıpkı derecede değildir. Kollarımız istirahat sırasında ve aşağıya gerçek sarkık durumda iken, ön kollarımız hafif fleksiyon durumunda kalırlar. Bu durum fleksorların tonusunun ekstensorlara nispeten daha fazla olduğunu göstermektedir. Çoklukla daha çok kullanılan kasların tonusu daha yüksek olur. Tonusun derecesi şahsa nazaran de çok değişiktir ve insanlarda beden duruşunda görülen farklılıklar, tonus ayrımlarından ileri gelmektedir. Tıpkı şahısta bile çeşitli sebeplerden ötürü kas tonusu değişmektedir. Yorgunluk üzere vücudu olaylardan öteki, sevinç, heyecan, problem ve dehşet üzere çeşitli ruhi durumların da kasların tonusu üzerinde değerli tesirleri vardır.
Omurganın form ve hareketleri: Baş ve gövdenin yükünü taşımak ve takviye vazifesini yapmakla yükümlü olan columna vertebralis, düz bir sütun formunda olmayıp çeşitli kısımlarında ve değişik istikamette eğrilikler gösterir. Bu eğriliklerden, vazife bakımından en değerlileri sagittal eğriliklerdir. İnsanlarda ikisi öne, ikisi geriye gerçek konveks olmak üzere, omurganın dört sagittal eğri1iği vardır. Bunlardan cervikal ve lumbal modüllerde bulunanları öne gerçek, thorakal ve sakral modüle ilişkin olanları geriye hakikat konvekstir. Bu bakımdan insan omurgası ile dört ayaklı hayvan omurgası ortasında kıymetli ayrımlar vardır.
Dört ayaklı hayvanlarda gövde ve iç organların yükünü taşıma bakımdan, omurganın thorakal, lumbal ve sakral modüllerini meydana getiren ve geriye gerçek konveks olan kısmı en kıymetlisidir. Omurganın bu kesimi, bir köprü kemeri üzere, yükü tıpkı vakitte hem ön, hem art bacaklara iletir ve her iki tarafta sağlam takviyelere dayanır. Bundan ötürü dört ayaklı hayvanlarda istikrar stabildir (kararlı denge). Yalnız başın yükünü taşıyan omurganın cervikal modülü, hayvanın cinsine ve boynun uzunluğuna nazaran öbür biçimde gelişir ve değişik sayıda eğrilikler gösteren elastiki bir sütun halini alır.
İnsanlarda istikrarın ayarlanması ve bu olayla ilgili olarak, omurga formunun hayvanlardan farklı olmasının sebebi, insanların iki ayak üzerinde hareket etmesidir. İki ayak üzerine kalmakla insanlarda baş ve gövde tartısının omurga üzerine yüklenmesi, istikrar durumunu tamimiyle değiştirmiştir. Bu faktörlerin tesiri ile insanlarda görülen tipik eğrilikler oluşur ve omurganın son formu yavaş yavaş meydana gelir. Yeni doğmuş çocuklarda omurganın tipik eğrilikleri yok denilecek derecede azdır.
Omurganın, başın ve gövdenin istikrarını sağlayabilecek nitelikleri olmadığı için çocuk dünyaya geldikten sonra birinci aylarda başını ve gövdesini dik durumda tutamaz. Bir süre sonra ense ve sırt kaslarının ve omurga bağlarının gelişmesi ve kuvvetlenmesiyle omurganın boyun modülü başın tartısını taşıyabilecek ve dengeyi sağlayabi1ecek elastiki bir sütun haline gelir. Bu sırada omurganın boyun kesiminde konveksliği öne bakan boyun eğriliği (cervikal lordoz) meydana gelir. Bir taraftan başın tartısı, öteki taraftan omurganın dik durumunu sağlayan kuvvetlerin (kas kuvveti ve bağların elastikiyet kuvveti) tesiri ile meydana gelen bu eğrilik omurganın bu modülünü bir yay haline sokar ve başın tartısının taşınması ve istikrarın sağlanmasını kolaylaştırır bir süre sonra çocuk gövdesini dik tutmaya ve bu formda oturmaya alışır. Çocuğun ayağa kalkmasıyla presakral vertebralar ile sakrum ve pelvis ortasındaki durum değişir ve ayın vakitte baş ve gövdenin yükü, pelvis aracılığı ile, o ana kadar yük taşıma misyonundan uzakta kalan alt taraflara yüklenir. Ayağa kalkma sırasında pelvis kemiklerine yapışmış olan sakrum da bütün pelvis ile birlikte bir ölçü durumunu değiştirir, lakin vertikal durum alan presakral vertebra’ları tamimiyle izleyemez. Bundan ötürü intrauterin hayatta sakrum ile omurganın lumbal modülü ortasında görülen ve sakrum’un konkavlığı yüzünden meydana gelen hafif büklüm artar ve promontorium denilen çıkıntı meydana gelir. Bir süre sonra gövdenin yükü, başka taraftan gitgide fazla gelişen ve kuvvetlenen sakrospinal kasların tesiri ile omurganın lumbal kesiminde konveksliği öne bakan ikinci eğrilik (lumbal lordoz) meydana gelir. Boyun modülünde olduğu üzere burada da lumbal lordozun hal ve derecesinin tespitinde tartıya karşı koyan kas kuvveti ve bağların elastikiyet kuvvetinin değerli tesirleri vardır. Bu eğriliğin en çıkıntılı noktası dördüncü bel vertebra’sı yüksekliğindedir. Lumbal lordoz, omurganın bel kesimini gövdenin tartısını taşıyan ve istikrarın sağlanmasına yardım eden elastiki bir yay haline getirir.
İki ayak üzerine kalkma sonucunda meydana gelen lumbal lordoz, göğüs kesiminde da devam etmiş olsaydı, karın ve göğüs boşluklarının barındırdıkları ağır organlarımız fazla öne gelmiş olurlardı ve bu durum, istikrarın sağlanmasını zorlaştırırdı. Bu elverişsiz durumun meydana gelmemesi, boyun ve bel eğrilikleri ortasında aksi istikamette diğer eğriliğin meydana gelmesi ile önlenmiştir. Altıncı, yedinci boyun vertebralarından başlayarak on birinci, on ikinci göğüs vertebra’ larına kadar uzanan ve konveksliği geriye bakan bu eğriliğe thorakalkifoz denir. Thorakal kifozun meydana gelmesi ile göğüs boşluğu sagittal durumda genişlemiş ve birebir vakitte bu boşlukta bulunan organların ve gövdenin üst kısmında asılı olan üst tarafların yükü kısmen art tarafa çekilmiş olur.
Omurganın bu eğrilikleri küçük çocuklarda evvela yalnız işlev anında, yani ayakta durdukları vakit meydana gelirler ve çocuğun uzunluğunun uzamasıyla tekrar kaybolurlar. Sonra yavaş yavaş vertebra corpusları ve özellikle intervertebral diskusların halleri eğriliklere uygun olarak gelişmeye başlar ve buluğ çağına hakikat eğriliklerin aşikâr halleri meydana çıkar ve daimi olarak kalırlar. Bu sırada eğri1iklerin meydana gelmesi ve koruması bakımından değerli rol oynayan bağların gelişmesi, uzunluk ve gerginlik derecesi, omurganın genel durum ve biçimine uygun olarak ayarlanır.
Hastalık yüzünden hiç bir vakit ayağa kalkmamış ve bütün hayatlarını yatakta geçiren kimselerde omurganın tipik eğrilikleri meydana gelmezler. İhtiyarlıkta vertebra corpuslarının ve intervertebral diskusların incelmesi yüzünden omurga ekseriyetle kısalır. Tartı tesirinin değişmesiyle, vertebra corpuslarının halleri de değişir. Özellikle thorakal modülde corpuslarının ön kısımları incelir ve bundan ötürü bu modülün geriye hakikat konveks olan eğriliği artar ve kamburluk meydana gelir. İncelmiş diskuslar ihtiyarlıkta kısmen kemikleşebilirler. Vertebra’ larda meydana gelen bütün bu değişikliklerin tesiri ile pelvis ve kalça eklemleri üzerine düşen yükün tesiri de değişir. Sonuçta bütün gövdenin duruşu ve insanın yürüyüşü ihtiyarlara mahsus bir hal alır. Omurga elastikiyetinin azalması yüzünden fazla kas kuvveti sarf etmek gerekir, insan çabuk yorulur ve bir çok hareketlerin yapılması zorlaşır.
Sagittal eğriliklerden öbür omurga insanlarda frontal tarafta de sağa ve sola gerçek hafif eğrilikler göstermektedir. Skalioz ismi verilen bu eğrilikler küçük çocuklarda görülmez ve lakin 7 ile 10 yaş ortasında meydana çıkarlar.
Omurganın dümdüz bir sütun yahut yalnız bir istikamette eğik kavis halinde olmayıp, çeşitli tarafta ve biçimde eğrilikler yapması, yükün taşınması ve istikrarın sağlanması bakımından çok değerlidir. Omurga tek bir kavis biçiminde olsaydı, yükün artmasıyla fazla eğildiği vakit, bütün tartının tesiri kavsin konveks tarafının en çıkıntılı noktada toplanır ve buradaki vertebra ve bağlar çok fazla yük tesiri altında kalmış olurlardı. Bir çok eğrilikler yapan omurgada ise tıpkı yük bir çok kavisle dağılır ve bu biçimde başka farklı kesimler üzerine düşen misyon azalmış olur. Omurga dümdüz bir sütun halinde olsaydı yürüyüş sırasında da ağrılığa karşı topraktan gelen reaksiyonun büyük bir kısmı direkt doğruya kafatası tabanına iletilir ve her adım atışımızda baş ve beynimiz büyük sarsıntıya uğrardı. Özellikle sıçrama sırasında artan yansıyı azaltan elastiki yay olmasıydı baş tası tabanı üzerine tesir yapan kuvvet çok fazla olur ve hatta omurganın üst ucu kemikleri parçalayarak kafatası içerisine sokulabilirdi. Hakikaten çok yüksekten ayak üzerine düşen insanlarda omurganın eğrilikleri ve elastikiyeti fazla gelen yansıyı dağıtmak ve hafifletmek için yetmez ve omurga tabanını parçalayarak kafatası içerisine sokulur.
Omurganın bütün kesimleri her tarafta ve birebir derecede hareket yapamazlar bunun esas sebebi çeşitli modüllerde bulunan inter vertebral eklemlerin yüzlerinin form ve durumları ve istikametlerinin diğer öteki olmasıdır.
Eklem yüzlerinin form ve durumu ve frenleyici tesirlerinin kuvvetli olması yüzünden birbirine yakın vertebralar ortasında yapılabilen hareketler çok az olmakla bir arada bir çok eklemlerde tıpkı vakitte yapılan hareketleri bir ortaya getirmek suretiyle omurga çok çeşitli istikamette ve geniş hareketler yapabilmektedir. Omurga hareketlerinin bir çok eklemlere dağıtılmış ve komşu vertebra’lar ortasında hareketlerin az olması medulla spinalis’in korunması bakımından çok elverişlidir. Hareket sırasında omurganın hali değişir ve vertabral kanal içinde bulunana medulla spinaliste bu duruma uymak zorunluluğundadır. İki yahut birkaç komşu vertabra fazla hareket yapar ve durumlarını fazla değiştirirse o modüller ve canalis vertebralis’in (vertebral kanalın) de formu birden değişirdi ve kanala uymak zorunluluğunda olan medulla spinalis bükülür kopmak yahut zedelenmek tehlikesine uğrardı.
Boyun vertebralarında eklem yüzleri düz yahut hafif konkav olup önden geriye gerçek eğik durumdadırlar. Eklem yüzlerinin eğikliği ortalama 45o kadaradır. Yüzlerin bu durumları değişik derecede olmakla bir arada boyun vertebralarına çabucak hemen her istikamette hareket imkanı vermektedir. Göğüs vertabralarınkine benzerler ancak durumları oburdur. Burada eklem yüzleri frontal’e yakın ve bir ölçü birbirine dönmüş durumdadır. Eklem yüzlerinin frontal durumları öne ve geriye eğilme hareketleri için elverişli değildir ve omurganın göğüs modülünde özellikle orta kısımda bu hareketler çok azdır. Yana hakikat eğilme hareketleri boyun modülüne nispeten daha az olmakla bir arada yapılabilir ve üste gitgide genişler. Omurganın lumbal parsçında eklem yüzleri sagittale yakın durumdadır ve bundan ötürü bu modülde dönme hareketleri çabucak hemen olanaksızdır. Bu modülde en çok yapılabilen hareket öne ve geriye yanlışsız eğilmedir.
Vertikal bir eksen etrafında omurganın sağa ve sola çevrilmesi en çok boyun kesiminde yapılabilir ve aşağı hakikat gitgide azalır. Bel omurgalarının eklem çıkıntılarının sagittal durumları çevirme hareketleri için elverişli değildir. Bundan ötürü beşerler sağa yahut sola dönme hareketleri yaparken pelvis sabit kalırsa gövdenin yalnız göbekten üst olan kısmı hareketlere katılır. Ancak çoklukla omurganın bütün modüllerinin katılması ile genişler hareketler yapıldığı vakit pelvis de harekete katılır ve hareketlerin değerli ölçüde genişlemesini sağlar. Özellikle öne yanlışsız eğildiğimiz vakit pelvis’in de kalça eklemleri aracılığı ile yaptığı bütün hareketler omurganın durumuna tesir yapar. Ayakta durduğumuz vakit bütün hareketler sırasında pelvis hareket merkezi vazifesini yapar ve gövdenin temel takviyesini yapan omurganın durum ve hareket lerinin ayarlanmasında çok değerli rol oynar. Bundan ötürü pelvis ile gövde alt taraf kemikleri ortasında çok sayıda ve kuvvetli kaslar bulunur.
Üç temel eksen etrafında yapılan bu hareketlerin birleşmesi ve pelvisin de katılması ile gövdenin sirkumduksiyon denilen dönme hareketi meydana gelir.
Omurga tıpkı vakitte çeşitli kesimleri ile çeşitli istikametlerde hareketler de yapabilir. Örneğin bel modülünü öne ve tıpkı vakit da göğüs modülünün üst kısmıyla boyun kesimini geriye hakikat eğebiliriz.
İskelet Kaslarının İsimlendirilmesi Ve Sınıflandırılması
Vücudumuzda bulunan yaklaşık 600 kas biçim,boyut, yerleşim özelliği, yapışma yerleri, işlevleri ve çalışma sistemi özellikleri dikkate alınarak isimlendirilip sınıflandırılmıştır.
Kimi kasların isimlendirilmesi gövde biçimine nazaran yapılmıştır. Kare halindeki kaslar quadrat kas (Örneğin, m. quadratus lumborum).çember halindeki kaslar orbicüler kaslar (Örneğin, m. orbicularis oris) silindirik kaslar teretik kaslar (Örneğin, m. teres majör) olarak isimlendirilmiştir.
Kaslar sahip oldukları kas liflerinin düzenlenişine nazaran de dik seyirli (Örneğin, m.rectus femoris) oblik seyirli (Örneğin, m. obliguus externus) ve horizontal seyirli (Örneğin, m. transversus abdominis) kaslar olarak isimlendirilmiştir. Kas lifleri çekme sınırına oblik olarak yerleşmişse pennat kaslar denir. Pennat; kasların, unipennat, bipennat (Örneğin, m. rectus femoris) ve multipennat (Örneğin, m. deltoideus) tipleri vardır.
Kaslar yerleşim yerlerine nazaran yüzeyel ve derin, içyan, dışyan, ön ve art küme infa ve suprahyoid vb. formda gruplanmışlardır. Benzeri halde m.supraspinatus ve m.infraspinatus spina scapulae’ye nazaran adladırılmıştır.
Birtakım kaslar, yapışma yerlerine nazaran isimlendirilmiştir. Örneğin, m. sternothyroideus, m. omohyoideus ve m. coracobrachialis’in isimlendirilmesi bu biçimde yapılmıştır.
İşlevlerine nazaran kaslar, fleksor, ekstensor, adduktor, abduktor ve rotator kaslar olarak 5 kümeye ayrılmıştır. Örneğin, radiokarpal eklemde fleksiyon hareketi yaptıran kimi önkol ön küme kasları m. flekor carpi ulnaris vb.adlandırılmıştır.
Çalışma tertibi tarafından de kaslar temel hareket ettirici (prime mover). Antagonist, fiksator ve sinerjisi kaslar olarak gruplanırlar. Belirli bir hareketin yapılmasında temel rolü üstlenen kasa/kaslara prime mover kas/kaslar denir. Örneğin, diz eklemi ekstensiyonunda m.quadriceps femoris prime mover olarak rol oynar. Prime mover kas/kasların hareketine zıt olarak çalışan kaslara antagonist kaslar denir. Temel hareket ettirici (prime mover) kas kasların tesirli ve verimli bir halde çalışabilmesi için prime mover kasın başlangıcını sabitliyen kaslara fiksatör kaslar denir. Fiksatör kasların özel bir kümesini oluşturan sinerjist kaslar, prime mover kasın hareketi esnasında orta durumda kalan eklemlerde istenmeyen hareketleri engelleyen kaslardır.
Sağlıklı günler dileği ile…
Uzman Dr.Ali AYYILDIZ – Veteriner Doktor – İnsan Anatomisi Uzmanı Dr. (Ph.D.)
Was this helpful?
0 / 0
